به مناسبت ۲۳ جون ۱۸۷۰سالروز صعود حضرت غُصنِ اَطهَر، میرزا مهدی، فرزند حضرت بَهاءُالله

میرزا مهدی (١)

متولد ۱۸۴۸ - صعود ۱۸۷۰ میلادی

فرزند جَمالِ مبارک [حضرت بَهاءُالله] ملقّب به غُصنِ اَطهَر، برادر جوان تر حضرت عبدُالبَهاء و بَهائیّه خانم

حیات

از حضرت بَهاءُالله و سرکار آسیه خانم که عموماً به عنوان نوّاب مشهورند سه فرزند زنده ماندند که جوان ترین ایشان میرزا مهدی می باشند. میرزا مهدی در سال ۱۸۴۸ میلادی در منزل اجاره ای خانوادگی در نزدیک دروازه شمیران در شمال طهران متولد شدند. نام ایشان از برادر بزرگ ترِ تنی جَمالِ مُبارک که بسیار مورد علاقه حضرتشان بوده و در حوالی همان ایّام صعود نموده بودند و همین نام را داشتند، گرفته شده است. در سَنواتی بعد، جمالِ مبارک این فرزند خویش را به لقب "غُصنِ اَطهَر" مفتخر فرمودند.

میرزا مهدی چهار ساله بودند که والد بزرگوارشان در سیاه چال طهران درماه آگوست ۱۸۵۲ همراه با عدّه ای دیگر از بابیان محبوس گردیدند و تمامی دارائی عائلۀ مبارکه یا به چپاول رفت و یا تصاحب شد. چهار ماه بعد از آن، حضرت بَهاءُالله از مسجونیت استخلاص و تا آخر عمر مبارک از ایران سرگون گردیدند. حضرت بَهاءُالله اراده فرمودند که برای سرگونی به بغداد، پایتخت ایالت عراق در دوران حکومت عثمانی تشریف ببرند. در دوازدهم ژانویه سال ۱۸۵۳ میلادی جمال مبارک به همراه عائلۀ مبارکه اوّلین مرحلۀ سفر سرگونی خویش را آغاز نمودند. میرزا مهدی که در آن ایّام از ناخوشی رنج می بردند و قادر به این سفر سه ماهۀ مشکل در فلات ایران و کوه های زاگرس در سرمای سخت زمستان نبودند در طهران نزد بستگان مبارک ماندند. (۲) میرزا مهدی تا سال ۱۸۶۰، یعنی تا بعد از مراجعت جمال مبارک از کوه های سلیمانیه که به مدّت دو سال در اِنزوا گذرانده بودند نتوانستند به والدین بزرگوار خویش ملحق گردند. نهایتاً میزرا مهدی که در آن هنگام دوازده ساله بودند در بغداد به خانواده پیوستند و به مدّت سه سال دیگر یعنی تا ماه آپریل سال ۱۹۶۳ هم همراه دیگر اعضاء خانواده در بغداد اقامت کردند.

میرزا مهدی به همراه والد بزرگوار در سرگونی های متوالی به استانبول، ادرنه و عاقبت به مدینه مُحَصَّنۀ عَکّا واقع در فلسطین عثمانی رفتند. گروه محبوسین که تا هفتاد نفر می شدند به تاریخ سی و یکم آگوست سال ۱۸۶۸ میلادی وارد مدینه عَکّا گردیدند. تمامی سرگونیان در شرایط بسیار طاقت فرسا در سرباز خانه شهر محبوس گردیدند که از جمله می توان عدم وجود غذای کافی و مُغذّی، بیماری و نبود آب آشامیدنی را ذکر کرد. علاوه بر این فشارها محبوسین از انزوای بی حدّی هم رنج می بردند زیرا در شرایط شدیدی در زندان تحت نظر بودند و مجاز نبودند که با یکدگر و دیگر نفوس محلّی در تماس و مکالمه باشند. این برای اوّلین بار از هنگام سرگونی جمالِ اَقدَسِ اَبهیٰ از ایران در سال ۱۹۵۳ بود که هیچ یک از مُحبیّنِ جمالشان قادر نبودند که به لِقای معبود خویش نائل گردند. پیروان هیکلِ اَطهَر که از ایران با زحمات فراوان سفر برای زیارتشان به عکا می آمدند غالباً بدون این که سعادت زیارت و شرف حضور را پیدا نمایند به موطن خویش مراجعت می نمودند. بعضی از این زائرین خارج از خندق که دور شهر کشیده بود از فاصلۀ دوری به نظاره می ایستادند تا بتوانند حتّی برای لحظه ای کوتاه سعادت زیارت وَجهِ مبارک را از پنجره زندان پیدا نمایند. اگر نفوسی از زائرین قادر بودند به شهر عکا وارد شوند می توانستند در حمام عمومی شهر که محبوسین هفته ای یک بار برای استحمام برده می شدند، نظری به جمال مبارکشان در میان جمعیت بیاندازند. (٣)

علیرغم جوانی، میرزا مهدی به سختی و دشواری عادت داشت و به "رکن استقامت" (۴) در میان گروه تبعید شدگان در دوران ایّام بسیار سخت پس از خروج از بغداد مشهور و شناخته شده بود. (٥) میرزا مهدی از نظر ظاهر و طرز رفتار و منش بسیار شبیه حضرت عبدُالبهاء و به نجابت، تقوی، ادب، متانت و صبوری برجسته بود. در طول حیات کوتاه ایّام بلوغ وی همواره همراه جمال مبارک بوده و به عنوان یکی از کاتبین مبارک به کتابتِ آثارِ نازلۀ الهی مشغول و بسیاری از آثاری که با خطی زیبا خطاطی شده از ایشان هنوز در دسترس است.

صعود و تدفین

در غروب یک روز تابستانی در سال ۱۸۷۰ در حالی که میرزا مهدی بر پشت بام سجن عَکّا بنا بر عادت خویش که به مناجات و تلاوتِ اَدعیه مشغول بودند، در حالت عبادت، به خطری آشنا در پشت بام توجّه ننمود و از روزنۀ نورگیر سقفِ سِجن به پائین بر روی صندوق چوبی سقوط نمود که باعث شکافتن سینه ایشان و خونریزی شدیدی گردید. پزشکی ایتالیائی برای عیادت وی به سِجن آورده شده ولی متأسّفانه میرزا مهدی روز بعد به تاریخ ۲۳ جون صعود نمود. در طول ساعاتی که در بستر بیماری بودند از حضور مبارک به عنوان آخرین آرزو تقاضا نمود که جان وی به عنوان فِداکاری مورد قبول واقع شود بشأنی که تضییقات زندان برطرف گردد تا مؤمنین که مایلند، بتوانند به شَرَفِ لِقای جمال مبارک مفتخر گردند.

هنگامی که حضرت عبدُالبهاء مَشحون از غم و درد در خارج از چادری که برای تمهید تغسیل و تکفین در صحن سجن برپا شده بود منتظر ماندند، جسد ایشان به وسیلۀ شیخ محمود اعرابی، یکی از ساکنین برجستۀ عَکّا که از مؤمنین جمال مبارک بود، تغسیل و تکفین و آمادۀ تدفین گردید. به علّت عدم امکانات مالی جهت خریدن صندوق برای این منظور، جمال مبارک قالیچه ای را که در اطاق محل خویش داشتند برای فروش فرستادند. صندوق حامل میرزا مهدی با نگهبانان سجن به خارج از دیوار شهر منتقل شد و در قبرستان اعراب در جوار مرقد نَبی صالح که مَرسوماً منسوب به صالح پیامبری است که در قرآن مجید از وی ذکر گردیده، استقرار یافت.

در همان اَوانی که تدفین میرزا مهدی انجام می گرفت، زمین لرزۀ شدیدی آن مناطق را لرزاند و شدّتش به حدّی بود که تا سی و پنج کیلومتری آن که شهر ناصره بود احساس شد. مورّخ تاریخ امر جناب نبیل که در آن اوقات در آن شهر اقامت داشت ذکر آن را نموده. در یکی از الواح حضرت بَهاءُالله خطاب به فرزند صعود نموده خویش می فرمایند:

"بِاسْتِقرارِکَ عَلَی الاَرضِ تَزَلزَلَتْ فیٖ نَفْسِهٰا شَوقاً لِلِقائِکَ" (٦)

چهار ماه بعد از صعود میرزا مهدی، آخرین آرزوی وی که "تسهیلاتی بوجود آید که نفوسی که مایل به زیارت محبوب خویشند نائل آیند" صورت تحقق به خود گرفت و یاران مسجون در سربازخانه اجازه یافتند که در شهر عکّا اقامت نمایند و در صورت امکان بتوانند از دیدارکنندگان خویش پذیرائی کنند.

درگذشت میرزا مهدی عامل غم و اندوه عمیق جمالِ اَقدَسِ اَبهیٰ و عائلۀ مبارکه بود. یکی از همراهان جمال مبارک اشاره می کند که در لحظات صعود ایشان حضرت بَهاءُالله با غم فراوان وی را با کلام "مهدی! ای مهدی!" (٧) یاد می نمودند. در روز صعود میرزا مهدی در لوحی جمال مبارک فرمودند: "سُبحانَکَ اللّهُمَّ یا اِلهی... تَرانیٖ بَینَ اَیادِی الاَعداءِ وَ الاِبنُ مُحَمَّراً بِدَمِه اَمامَ وَجهِکَ یا مَنْ بِیَدِه مَلکوتُ الاَسماءِ. اَیْ رَبِّ فَدَیتُ ما اَعطَیْتَنی لِحَیاتِ العِبادِ وَ اتِّحادِ مَنْ فِی البِلادِ". (٨) بیان شده که حضرت بَهاءُالله سرکار نوّاب خانم را که سرشار از اندوه و تسلّی ناپذیر بودند با اشاره به این که حضرت پروردگار فرزندشان را به عنوان قربانی به درگاه خویش قبول فرموده تفقُّد و تَسلّی می فرمودند. (٩)

مقام میرزا مهدی

حضرت ولیِّ امرُالله می فرمایند که حضرت بَهاءُالله صعود میرزا مهدی را "بمثابه قربانی فرزند حضرتِ خلیل در سبیلِ رَبِّ جلیل و جانبازی حضرتِ روح بر صلیب و شهادت حضرت سَیِّدُالشُّهَداء در اَرضِ طَفّ" (١٠) متعالی نموده اند.

حضرت بَهاءُالله در روز صعود میرزا مهدی ایشان را به "خُلِقَ مِنْ نُورِ البَهاء" (١١) خطاب می فرمایند و صعود ایشان را با "اِذْ کانَ مَسجُوناً بِاَیْدِی الاَعداء" و "فَدَیتَ نَفسَکَ" اظهار و بیان می فرمایند. (١۲) در همان لوح مبارک در بارۀ مقام ایشان به این بیانات ناطق: "طُوبیٰ لَکَ بِما وَفَیتَ بِمیثاقِ اللهِ وَ عَهدِه اِلیٰ اَنْ فَدَیتَ نَفسَکَ اَمامَ وَجهِ رَبِّکَ العَزیزِ المُختارِ. اَنتَ المَظلومُ وَ جَمالِ القیّومِ. قَدْ حَمَلتَ فیٖ اَوَّلِ اَیّامِکَ فیٖ سَبیلِ اللهِ ما نَاحَتْ بِهِ الاَشیاءُ وَ تَزَلزَلَتِ الاَرکانُ. طُوبیٰ لِمَنْ یَذکُرُکَ وَ یَتَقَرَّبُ بِکَ اِلَی اللهِ فالِقِ الاَصباحِ (١٣)

در لوح دیگر حضرت بَهاءُالله می فرمایند:

طُوبیٰ لَکَ وَ لِمَن یَتَوَجَّهُ اِلیکَ وَ یَزُورُ تُربَتَکَ وَ یَتَقَرَّبُ بِکَ اِلَی اللهِ رَبِّ ما کانَ وَ ما یَکونُ... اَشهَدُ اَنَّکَ رَجَعتَ مَظلوماً اِلی مَقرِّکَ طوبی لَکَ وَ لِلَّذینَ تَمَسَّکوا بِذَیلِکَ المَمدودِ... اِنَّکَ اَنتَ وَدیعَةُ اللهِ وَ کَنزُهُ فی هذَا الدّیار. سَوفَ یُظهِرُاللهُ بِکَ ما اَرادَ. (١۴)

انتقال به کوه کرمل

به تاریخ دسامبر ۱۹۳۹ علیرغم مشکلات موجود جنگ جهانی دوّم، عدم آرامش فلسطین، آشوب و قیام مخالفین اَمرُالله، حضرت ولیِّ امرُالله موفّق گردیدند که رَمْسِ میرزا مهدی و نوّاب خانم را از دو قبرستان مختلف اسلامی در عکّا به کوه کرمل در حیفا منتقل نمایند. در تاریخ ۲۴ دسامبر ۱۹۳۹ میلادی دو صندوق مذکور برای یک روز در مقام حضرت رَبِّ اَعلیٰ نگهداری شد. روز بعد در محلِّ مَراقِدِ واقع در کوهِ کَرمِل در تقرّب مقام حضرت اَعلیٰ و در کنار مَرقَدِ بَهائیّه خانم، همشیرۀ میرزا مهدی که در سال ۱۹۳۲ میلادی در حیفا صعود نموده بودند مجدّد سکون و آرامش ابدی یافتند.

حضرت ولیِّ امرُالله بِنَفسِه از نفوسی بودند که حمل صندوق مادرِ مادر بزرگ و صندوق عموی بزرگ و گرامی خویش را از مقام اعلیٰ به محل مَراقِد، محلِّ استقرار ابدیّ به عهده گرفتند و با توجّه و سکون، دو صندوق را به نوبت در محلِّ نهائی خویش مستقر نمودند و با گل آرامگاه ایشان را پوشاندند. بعداً لوحی از جمال مبارک که باید در محلِّ مَراقدشان زیارت گردد بِنَفسِه تلاوت فرمودند.

در مورد اهمیّت این انتقال حضرت ولیِّ امرُالله می فرمایند:

"استقرار اين سه مَرقَدِ مُطهّر در ظِلِّ مقامِ بَهِیُّ الاَنوارِ حضرت اَعلیٰ در قلبِ کَرمِل در حَديقۀ عُليا مقابل مدينۀ مُنوّرۀ بَيضا قبلۀ اهلِ بَهاء بر وسعت و عظمت قوای روحانيّه مُنبعث از آن بقعۀ مقدّسه که از لِسان قِدَم به مقرِّ عَرش و سَريرِ ملکوتِ اِلهی موسوم و موصوف گرديده، بيفزود و با حصول اين عطيّۀ عُظمیٰ قَدَمِ اوّل در سبيلِ استقرار مرکز اداری جامعۀ جهانی بهائی در سرزمينی که مورد تجليل و احترام پيروان سه ديانت عظيمۀ الهيّه است برداشته شد؛ مرکزی که در مستقبل ايّام در جوارِ مرکز روحانی اين امر مقدّس به انجام وظائف خطيره مَألوف خواهد گرديد و هرگز از آن مرکز نوراء و بُقعۀ عُليا اِنفکاک نخواهد پذيرفت" (١٥)

مُضافاً حضرت ولیِّ امرُالله حَوالی و محدودۀ این سه مَرقد را به عنوان "کانون تمرکز" مؤسّساتِ نظمِ اداری در مرکزِ جهانی بهائی تسمیه فرمودند:

استقرار مَرقدِ مُطهّر وَرَقۀ مبارکۀ عُلیا و در جوار آن، مَراقد برادر گرامی و مادر محترمشان عامل شدیدۀ استحکام قوای روحانی پُرتوان آن نقطۀ مُطهّره است... که مُقدّر شده به عنوان نقطۀ تمرکز مؤسّسات نظم اداری جهان بین، جهان شمول و جهان ساز که حضرت بَهاءُالله آن را تأسیس فرموده و حضرت عبدُالبهاء منتظر استقرار آن می باشند در آید. (١٦)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
یادداشت ها

١- این مقاله نوشته شهریار رضوی و ترجمه مهرداد جعفری است و برای اصل این مقاله به زبان انگلسی مراجعه کنید به:
//www.bahai-encyclopedia-project.org/index.php?option=com_content&…
۲- نوشتارهای بسیاری به این نکته اشاره می کنند که میرزا مهدی در طهران تحت مراقبت مادر بزرگ مادری خویش قرار گرفتند (مراجعه کنید به شمارۀ 1 «یادداشت ها به زبان انگلیسی» در ذیل همین صفحه)، و همچنین در منبعی دیگر اشاره شده که تحت مراقبت مادر بزرگ مادری خویش قرار گرفتند (مراجعه کنید به شمارۀ 2 «یادداشت ها به زبان انگلیسی» در ذیل همین صفحه)، هم چنین نزد عمّه بزرگوار خویش، حضرتِ اُخْت مشهور به ساره خانم مراقبت شدند (مراجعه کنید به شمارۀ 3 «یادداشت ها به زبان انگلیسی» در ذیل) و همچنین "غصن اَطهَر و نظم نوین جهانی" مندرج در پیام بهائی، شمارۀ ۷۹ تاریخ جون ۱۹۸۶، صفحۀ ۱۱ نوشتۀ ایادی امرالله جناب ذکرُالله خادم. و نیز مراجعه کنید به قسمت "نیاکان" از کتاب "بَهاءُالله، شمس حقیقت". دارُالتّحقیق بیتُ العَدل اَعظم معتقد است که اطلاعاتی قطعی در این مورد در دسترس نیست و اشاره می کنند که کاملاً امکان دارد که میرزا مهدی در عرض هفت سال تحت مراقبت بیش از یک نفر از منسوبین قرار گرفته اند تا این که در بغداد به عائلۀ مبارک ملحق شدند.
٣- کتاب قرن بدیع صفحات ۳۳۷ و ۳۳۸.
۴- ترجمۀ تحت اللّفظی مترجم این مقاله بر اساس کتاب "بَهاءُالله، شمس حقیقت"، صفحۀ ۴۰۰ که از ایشان به عنوان "ستونی محکم" یاد نموده است.
٥- بَهاءُالله، شمس حقیقت، صفحۀ ۴۰۰.
٦- حضرت بَهاءُالله، تألیف محمّد علی فیضی، صفحۀ ۲۲٧.
٧- بَهاءُالله، شمس حقیقت، صفحۀ ۳۹۹.
٨- حضرت بَهاءُالله، تألیف محمّد علی فیضی، صفحۀ ۲۲٧.
٩- ترجمه از "Transfer of the Remains of the Brother and Mother of ‘Abdu’l-Bahá to Mt. Carmel," The Bahá’í World, vol. ۸: ۱۹۳۸–۴۰ (Wilmette, IL, USA: Bahá’í Publishing Committee, ۱۹۴۲) ۲۵۶
١٠- کتاب قرن بدیع، صفحۀ ۳۷۹.
١١- ایضاً صفحۀ ۳۷۹.
١۲- مائدۀ آسمانی، جلد چهارم، صفحات ۱۰۸ و ۱۰۹.
١٣- ایضاً صفحۀ ۱۰۹.
١۴- این قسمت از دو لوح مبارک گرفته شده است: یکی، از توقیعاتِ مبارکۀ حضرت ولیِّ امرُالله خطاب به احبّای شرق، صفحۀ ۵۶۶، و قسمت دیگر از کتاب حضرت بَهاءُالله، تألیف محمّد علی فیضی، صفحۀ ۲۲۷.
١٥- کتاب قرن بدیع؛ صفحۀ ۷۰۰.
١٦- ترجمۀ تحت اللّفظی مترجم مقاله.
یادداشت ها به زبان انگلیسی
1- David S. Ruhe, Robe of Light: The Years of the Supreme Prophet Baha u llah, 1817- 1853 ( Oxford: George Ronald, 1994), 165
2- His maternal great- grand mother ( See Lady “ Sara Louisa” Blomfield, The Chosen Highway ( 1940; Oxford: George Ronald, 2007), 45
3- Sarih Khanum by H. M. Balyuzi ( Baha ullah: The King of Glory, 2nd rev. ed. ) Oxford: George Ronald, 1991), 13