برگرفته از مجلۀ «پیام بهائی»، شمارۀ ۴۲۲، ژانویۀ ۲۰١٥

اشاعه فرهنگ خشونت در بین جوانان
نقشه پنج ساله و جهت یابی نقش جوانان در جهان

فرح دوستدار

عالم آبستن وقایع عظیمه است و این درد و الم عمومی و آشوب و هیجان همه‌جانبه صرفاً رنج سفر در مسیر تحقّق وحدت عالم انسانی و تأسیس مدنیّت جهانی مورد نظر حضرت بهاءالله است. شما که به اهمّیّت اجتناب از هر نوع تعصّب و خشونت و نفاق واقفید و به قدرت معجزه‌آسای اتّحاد و یگانگی که قادر است عالم را به نور خود منوّر سازد ایمان دارید، و اثرات آن را در جوامع خود دیده و تجربه کرده‌اید، می‌توانید در کاستن رنج و درد دیگر هم‌وطنان عزیز نقشی مؤثّر ایفا نمایید. (بیت العدل اعظم خطاب به بهائیان ایران ٢١ مارس ٢٠١٠ ).
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

افزایش خشونت در بین جوانان بویژه در محیط مدرسه در چند سال گذشته یکی از مسائل مورد بحث بین مسئولین و جامعه شناسان و رسانه ها بوده است. آنچه که در ماه های اخیر خصوصا در ممالک غربی بصورت نگران کننده ای افکارعمومی را متوجه خود ساخته افزایش میزان پیوستن افراد جوان ساکن کشورهای دموکراتیک جهان به گروه های تروریستی در خاور میانه و خصوصا عزیمت تعداد زیادی جوان از اروپا و شرکت داوطلبانه آنان درعملیات جنگی گروه معروف به "دولت اسلامی عراق و شام" است که به اختصار با برگرفتن حرف اول این چهار کلمه آنرا "داعش" مینامند. اکثر جوانانی که به این گروه پیوستند متعلق به خانواده های مهاجرین یا پناهندگانی هستند که در سالهای گذشته از کشورهای اسلامی به اروپا آمده اند. برخی نیز جوانان غربی اند که به دین اسلام گرویده وداوطلبانه عازم خاورمیانه شده اند. در هر دو حالت این سؤال مطرح است که چه عواملی جوانان را به اعمال چنین خشونت بار و جنایت آمیزی راغب میسازد؟ خصوصا جوانانی که در مدارس جوامع دموکراتیک پرورش یافته وفرض بر اینست که از مزایای انسان دوستانه این کشورها بهره مند شده اند. آیا مبارزه نظامی با گروه های تروریستی میتواند پدیده خشونت را در بین جوانان مهار سازد یا تنها سرپوشی بر روی دیگی در حال جوشش است و بزودی از جای دیگری طغیان خواهد کرد؟

رسانه ها در درجه اول به تجزیه و تحلیل انگیزه های سیاسی این مسئله میپردازند در حالیکه متخصصین تعلیم و تربیت و جامعه شناسان ریشه های عمیق تر تربیتی و فرهنگی آنرا مورد بررسی قرار میدهند. در این مقاله به شرح مختصر عوامل اساسی که در جهان کنونی خشونت را در بین نسل جوان بطور عموم اشاعه میدهد پرداخته وبه موقعیت خاص مسئله خشونت در خاورمیانه اشاره میرود. در خاتمه این سؤال مطرح میشود که جامعه بهائی چه رویکردی به این مشکل جهانی و ریشه های عمیق فرهنگی آن دارد؟

خشونت وسیله سرگرمی نسل جوان

پیشرفت های تکنولوژی و دسترسی آسان جوانان به همه گونه دانستنی ها و امکانات ارتباطی در دنیای امروز با پیامد های مثبت و منفی هردو همراه است. با آمدن تلویزیون به خانه ها جنگ وخشونت و کشتار چه بصورت اخبار و چه بوسیله فیلمهای کودکان و یا بزرگسالان به حریم خصوصی خانواده وارد گشته و وسیله سرگرمی آنها قرار گرفته. وسائل جدید تکنیکی مانند رایانه (کامپیوتر) و یا تلفن همراه که ابتدا مورد استفاده بزرگسالان بود امروزه در اختیار نوجوانان و حتا کودکان قرار دارد و الزاما به وسیله بازی و سرگرمی تبدیل شده. آمار نشان میدهد که نیمی از بازی های کمپیوتری با اعمال خشونت آمیز و جنگجویانه و کشت و کشتار همراه است. بسیاری از روانپزشکان و جامعه شناسان بر این عقیده اند که بازی های خشونت آمیز کمپیوتری تأثیر منفی بر جوانان داشته و در اشاعه خشونت نقش مؤثری دارد. درایالت متحده امریکا آکادمی دکتران متخصص کودک ، آکادمی روانپزشکی کودکان و نوجوانان ، انجمن روانشناسان ، انجمن پزشکان و آکادمی پزشکان خانواده به اتفاق در سال ٢٠٠٠ بیانیه ای انتشار دادند تحت عنوان "بیانیه مشترک در زمینه تأثیر سرگرمی های خشونت آمیز بر کودکان ". این بیانیه در اینترنت قابل دسترسی است. (١)

کارشناسان دراین بیانیه اعلام میکنند کودکانی که شاهد صحنه های خشونت آمیزقرار گرفته ویا قربانی آن میشوند میپذیرند که خشونت روش مؤثر حل اختلافات و رویه ای قابل قبول است. تماشای این صحنه ها احتمال وقوع تندی و اعمال زور در رفتار کودکان را افزایش میدهد. سرگرمی های خشونت آمیز این انگیزه را ایجاد میکند که دنیا فضائی مملو از خشونت است و کودک از ترس قربانی شدن خود را برای مقابله با آن آماده ساخته و در نگرانی و بی اعتمادی نسبت به دیگران بسر میبرد. چنین کودکانی در سنین جوانی بیشتر مبادرت به رفتار خشن وتند میکنند. در انتها این اعلامیه خاطر نشان میسازد که تحقیقات کمتری تا کنون در زمینه بازی های کامپیوتری بعمل آمده که در آن کودکان بصورت فعال شرکت داشته و خود در ضمن بازی مبادرت به چنین رفتاری میکنند.

گروهی از پزشکان نظریه های بالا را رد کرده و معتقدند دیدن خشونت و یا شرکت در بازی های کامپیوتری جنگی و خشن میتواند جایگزین رفتار خشونت آمیز باشد و در عمل آنرا خنثی نماید. باوجود آنکه تعاد این افراد بسیار کمتر از گروه اول است وبا توجه به اینکه اعلامیه بالا در سال ٢٠٠٠ میلادی منتشر گشته تا کنون تحولی در این زمینه بچشم نمیخورد. کشتارهای جمعی در مدارس بوسیله نوجوانان هفت تیر بدست که در سال های اخیرخصوصا درایالت متحده امریکا بیشتر از گذشته اتفاق افتاده شاهدی است بر این ادعا.
بطور قطع نمایش جنایت درفیلم ها و بازی های کامپیوتری عنصر مرگ و کشتن را برای جوانان عادی میسازد. بخصوص که چنین صحنه هائی همراه است با موسیقی های هیجان انگیز و بازی های جذاب ستارگان هالیوودی که به خشونت و جنایت جنبه ای قهرمانی و حماسه آفرین میبخشد.

خلأ فرهنگی غرب

باوجود تمام موفقیت ها و دست آوردهای تمدن غرب نسل جوان در این جوامع درسرگردانی بسر میبرد. در قرن بیستم میلادی پس از دو جنگ جهانی نبرد برای آرمانهای عادلانه تر و صلح آمیز یکی از مشغله های فکری نسل جوان بود. گفتگوی ایدئولوژی ها در دوران جنگ سرد صحنه برخورد این آرمانها بود. با افول ایدئولوژی کمونیسم تنها چیزی که باقی ماند ایدئولوژی آزادیخواهی و حقوق بشر بود. این تحول همزمان شد با پدیده جهانی شدن در زمینه اقتصاد که بیشتر به معنی بردن تولید به نواحی فقیر جهان با نیروی ارزان کار بود. این تحول در کشورهای صنعتی از سوئی فرهنگ سود جوئی ومصرف گرائی را رواج بیشتری داد و از سوی دیگرمیزان بیکاری و ناامیدی نسبت به آینده را در بین نسل جوان بالا برد.

در ممالک غربی سودجوئی های اقتصادی فرهنگ مصرف گرائی وسرگرمی را جایگزین فرهنگ تلاش و کوشش نمود. در اصطلاح عامیانه فرهنگ کاناپه در این جوامع رواج یافت. به این معنی که انسانها از کار به خانه بازگشته و روی کاناپه وقت خود را به تماشای فیلم های تلویزیونی و یا بازی های سرگرم کننده میگذرانند. در گذشته ادبیات و هنر یا شعر ونقاشی و موسیقی و غیره اوقات بیکاری انسانها را پر میساخت. امروزه به میزان گسترده ای مال اندوزی وبازی و سرگرمی و تفریح یا بطور خلاصه خوش بودن جایگزین آن گشته. در نتیجه فرهنگی بتمام معنی مادی و تهی از عمق و معنا برجامعه حکمفرماست. از اینرو نیازهای معنوی انسان که بخشی از هستی اوست بی جواب میماند.

خلأ فرهنگی در جوامع اسلامی

در جوامع اسلامی خاورمیانه نیز در نیمه دوم قرن بیستم میلادی با وجود استبداد حاکم بر آن در بین گروه های انقلابی ایدئولوژی مارکسیسم و آرمانشهری رواج داشته و طرفدارانش آنرا براحتی با اسلام وفق داده بودند. با از بین رفتن حکومت های مارکسیستی تنها تفکری که باقی ماند مخالفت با تمدن غرب و سیاست های حاکم بر آن بود. از سوی دیگر جذابیت تمدن غرب با تمام معایبش درجوامع آنان رسوخ کرده و از دید اصولگرایان و طبقه روحانیون خطری برای اسلام بشمار می آمد. از اینرو اسلامگرایان رادیکال خصوصا پس از افول کمونیسم به ترویج این نظریه پرداختند که تمدن غرب نمیتواند نیازهای نسل جوان ما را برآورده سازد و باید با آن در ستیز بوده و آنرا نابود ساخت. این آموزش که مبنای آن احساس تنفر به غرب بود نه تنها در کشورهای اسلامی بلکه دربین مسلمانان کشورهای غربی نیز رواج فراوان یافت. آزادی دین و آزادی بیان در این جوامع امکان سوء استفاده ازآنرا نیز فراهم ساخت. ازدیاد تعداد مساجد در کشورهای غربی جوابگوی این نیاز گشته و موجبات گردهم آوردن مسلمانان افراطی گشت.
به این ترتیب زمینه های جلب تعداد زیادی از نسل جوان مسلمان را که در غرب پرورش یافته بودند به گروه های افراطی از قبیل داعش مهیّا شد. این نسل که فرزندان مهاجرین و یا پناهندگان به کشورهای غربی هستند و اکثرا در آنجا بدنیا آمده اند و بسیاری از تحصیلات بالا نیز برخوردارند این ممالک را وطن خود ندانسته و وابستگی عمیقی به فرهنگ آن ندارند با وجود آنکه از مزایای آن بهره میبرند. بی تردید عوامل دیگری نیز موجب جلب آنان به حرکت های رادیکال میگردد که در خور مطالعه است. مانند رواج بیکاری و ناامیدی نسبت به آینده در بین نسل جوان ویا تعصبات رایج در بین غربیان نسبت به مسلمانان و بطور کلی اهالی کشورهای در حال توسعه.

نقشه پنج ساله و نقش جوانان

در دنیائی که بخش وسیعی از اجتماع مشوق مادی گرائی و بی تفاوتی نسبت به اصول معنوی و اخلاقی است و بخشی از این فراتر رفته ورفتارهای مضر به حالِ خود و دیگران را به جوانان می آموزند جامعه بهائی با نقشه ای وسیع و جهانی سعی مینماید که توانمندی های نسل جوان را برای ایجاد و تداوم الگویی جهت یک زندگانی اجتماعی سرشار از غنای معنوی افزایش ‌دهد.

در دنیائی که دین یا بدست فراموشی سپرده شده و یا بعنوان ابزاری جهت پیشبرد امیال سیاسی مورد سوء استفاده افراد قدرت طلب و فاقد وجدان اخلاقی و اجتماعی قرار گرفته جامعه بهائی سعیش بر اینست که با عمل خود مفهوم واقعی دین را گوشزد مردمان سازد:

"دین اخلاق حمیده ترویج میدهد، تحمّل و بردباری شفقت و محبّت، و بخشش و بزرگواری عطامی کند، تفکّری مترقّی و متعالی القا مینماید، آزار و اذیّت به دیگران را بالکلّ نهی میکند وافراد را به جانفشانی در راه خیر عموم دعوت مینماید. دین به افراد می آموزد که جهان بین باشند نه خود بین از تعصّبات احتراز نمایند، به تأسیس اتّحاد و یگانگی در بین نوع یشر پردازند، در راه رفاه مادّی و معنوی همگان بکوشند، سعادت خود را در خوشبختی دیگران ببینند، علم و دانش را انتشار دهند، اسباب وجد و سرور حقیقی شوند و عالم انسانی را حیاتی تازه بخشند. دین آیینه قلب را صیقل میدهد تا فضایل روحانی مودوعه در وجود را منعکس نماید، قوای منبعثه از صفات الهی در زندگی فردی و جمعی بندگان شود و پیدایش نظم اجتماعی نوینی را مدد بخشد. اینست مفهوم واقعی دین در تعالیم حضرت بهاء الله. الحمد لله که شما عزیزان پیوسته می کوشید تا زندگی خویش را براساس تعالیم عالیه و مبادی سامیه اش بنا نهید" (بیت العدل اعظم پیام ٩ بهمن ١٣٩٢ خطاب به جوانان بهائی ایران)

بخش مهمی از فعالیت های نقشه پنج ساله به فعالیت های نوجوانان وجوانان تخصص دارد. با توجه به موقعیت خاص نسل جوان کنونی که بیش از نسل های گذشته در معرض زندگی مادی و ماشینی و تأثیرات منفی آن قراردارد اهمیت فعالیت های جدید جامعه بهائی و تکیه بر نقش سازنده جوانان آشکارتر میگردد. دسترسی جوانان به اینترنت و سیر و سیاحت در فضای مجازی مسئله تعلیم و تربیت را وارد مرحله جدیدی ساخته و بر مسئولیت مادران و پدران و مربیان در زمینه آگاهی دادن و هدایت نسل جوان افزوده.

در سال ٢٠١٣ جوانان بهائی در سراسر جهان در١١٤ کنفرانس ناحیه ای دور هم گرد آمدند تا در باره نقش مهمّ خود در فرایند احیای عالم و اتّحاد امم به تفکّر پرداخته ودر صفّ اوّل کسانی قرار گیرند که مشتاق وقف زندگی خود به بنای جهانی متّحد, مرفّه و عدالت پرورند. یکسال پس از آن بیت العدل اعظم در پیامی جوانان بهائی ایران را که از شرکت در چنین کنفرانسهائی محروم بودند وبا آگاهی به محرومیّتهای بی پایان و محدودیّتهای فراوان آن عزیزان آنها را مورد خطاب قرار میدهند: "رسالت مقدّس شما آنست که در حلقهء اطرافیان چون مشعلی فروزان نور امید بیفشانید، در بین مردمان پیک مهر و محبّت و دوستی و الفت گردید، در جمع هموطنان نماد صبر و تحمّل و عفو وبخشش و اطمینان خاطر شوید، و از همه مهمتر، پیش گامانی فعّال در آن فرایندی باشید که قابلیّت و ظرفیّت خدمت را افزایش میدهد، به اتّحاد و اتّفاق استحکام میبخشد و بکسب بینش و مهارتهای لازم برای کوشش در جهت استقرار مدنیّتی جهانی و بهبود و شرایط مادّی و معنوی جوامع بشری کمک مینماید." (بیت العدل اعظم پیام ٩ بهمن ١٣٩٢ خطاب به جوانان بهائی ایران)
در این پیام بیت العدل اعظم به نتیجه و تأثیر کنفرانس های جوانان اشاره کرده و بار دیگر به نکاتی اشاره میکنند که اهمیت آن با توجه به موقعیت نسل جوان در دنیای کنونی و خطراتی که آنان را تهدید میکند واضحتر میگردد:

"حضور در این کنفرانسها فرصت گران بهایی برای جوانان پیش آورد تا به توانایی های شگفت انگیز و قابلیّت های بی نظیری که مختصّ سنّ جوانی است بیندیشند و در بارهء اثرات نامطلوب نیروهایی تأمّل نمایند که در این برهه از زمان نسل جوان را شدیداً تحت فشار قرار میدهد تا آنان را در دام مصرف گرایی گرفتارسازد، از تمسّک به ارزشهای عالی انسانی و خدمت به نوع بشر باز دارد، از تلاش سازنده در حهت ایجاد تحوّلات بنیادین اجتماعی مأیوس نماید، و از ایمان به توانمندیهای بیکران خود منصرف کند. شرکت کنندگان در این گردهمائی همچنین به اندیشه پرداختند که چگونه میتوان با پیامدهای این نیروهای منفی رویاروئی نمود، چگونه میتوان روابط دوستی و صمیمیّت برقرار ساخت و اتّحاد و اتّفاق ترویج داد، چگونه باید خود را با افکار و آرمانهایی مجهّز نمود تا بتوان با مساعی همگانی به تأسیس جهانی نو توفیق یافت که در عین تنوّع، به طراز صلح و صفا و یگانگی و رخا آراسته باشد."

یکی دیگر از مشکلات جهان کنونی با توجه به تحولات تکنولوژی و به بازار آمدن سریع وسائل جدید ارتباطات ایجاد شکاف بین نسل جوان با بزرگسالان است. نسل جوان با نیروی یادگیری شتابنده خود خیلی سریعتر از بزرگسالان به توانمندی های جدید دست می یابد. باوجود چنین برتری نسل جوان در بسیاری از مسائل معنوی زندگی میتواند از تجربیات و تجارب بزرگسالان در زمینه حیات معنوی و خدمت به جامعه درس زندگی بیاموزد. یکی از چالش های جامعه بهائی در سالهای پیش رو برطرف ساختن شکاف بین این دو نسل است. ما واقفیم که اتحاد و یگانگی باید ابتدا در خانواده ایجاد گردد و پس از آن به جامعه محلی و ملی انتقال یافته و در انتها در سطح جهانی گسترش یابد. در تمام این سطوح باید بتوانیم فرهنگ مدارا ، رعایت حقوق دیگران و احترام به عقاید و نظریه های دیگری را رواج دهیم. جامعه بهائی در سالهای آینده باید نشان دهد که اتحاد و یگانگی یا وحدت در کثرت را که برای جهانیان لازم میداند در جامعه خود محقق ساخته. ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش.
ـــــــــــــــــــــــــــــ
یادداشت
(١)"Joint Statement on the Impact of Entertainment Violence on Children" available at www.aap.org