با تشکر از خانم فرح دوستدار برای ارسال این مقاله.

آدرس مقاله: مجلۀ پیام بهائی، شمارۀ 448، مارس 2017، 174 بدیع

آئین بهائی - آئین شادی و سرور - نقش احساسات و عواطف در سلامت انسان

فرح دوستدار

تأثیرمثبت شادی و خرسندی در سلامت جسم انسان و افزایش طول عمر از نظر علمی مسئله ای شناخته شده است. روانشناس معروف امریکائی (Edward Diener) استاد دانشگاه ایلی نویز امریکا همراه با همکارش میکائلا شان (Micaela Chan) از دانشگاه دالاس بیش از صد تحقیق پزشکی و روانپزشکی در زمینه تأثیر شادی و خرسندی در سلامت انسان را با نگاهی نقاد مقایسه کرده و به این نتیجه می رسند که افرادی که از زندگی خود خرسندند تا ١٤% عمرشان طولانی تر از افرادی است که از زندگی خود ناراضی بوده و احساس بدبختی می کنند. افراد شاد و خرسند کمتر در معرض خطر اعتیادها، خودکشی، چاقی یا لاغری مفرط و بسیاری از وقایع ناگوار دیگر در طول زندگی قرار دارند. این دانشمندان خوشنودی و رضایت در زندگی را تشبیه می کنند به کمربند ایمنی در اتوموبیل که انسان را در برابر تصادفات ناگهانی تا حد زیادی حفظ می کند.

بسیاری از تحقیقاتی که این دو دانشمند مورد مطالعه قرار داده اند آزمایش های طویل المدت بودند به این صورت که محققین افراد مختلفی را انتخاب کرده و در طول سالهای متمادی و در مراحل مختلف زندگی مورد پرسش قرار داده اند. برخی دیگر از آزمایش ها روی افراد مختلفی با خصوصیات متفاوت صورت گرفته که با حوادث ناگواری در زندگی مواجه شده اند. نتایج تحقیقات نشان می دهد که مقاومت افراد خشنود و شاد طبع در برابر ناملایمات زندگی بیشتراست از افراد ناامید و بدبین.

در گذشته مقیاس خوشبختی را امکانات مادی مانند رفاه اجتماعی امکان درمان بیماری ها و زندگی بهتر شهروندان می دانستند. در دهه های اخیر توجه به مسائل روانی و خصوصیات شخصی و امکان تقویت خوشنودی بوسیله خود فرد افزایش یافته. مطالعات پزشکی نشان می دهد که شادی و خنده سيستم ‌ايمني بدن انسان را تقويت کرده و مقاومت بدن را در برابر عفونت های دستگاه تنفسی افزایش می دهد. علاوه برآن ضربان قلب را افزايش داده و اكسيژن بيشتری به مغز می رساند. اين عوامل كمك ميكند كه انسان به آرامش رسیده و راحت ‌تر فكر كند. روانپزشکان خنده را ابزاری برای تخليه فشار عصبی اضافی يا هيجانات روحی می دانند كه تخليه نشدن آنها ايجاد مشكل ميكند. بی دلیل نیست که سالهای سال نشريه ريدرز دايجست به خوانندگان خود ميگويد: " خنده بر هر درد بی ‌درمان دواست " و تحت این عنوان داستانهای خنده آوری منتشر می کند.

ایجاد شادی و سرور، راحت و آسایش و الفت و یگانگی از هدف های اصلی آئین نوظهور بهائی است. اعلان و آغاز رسالت حضرت بهاءالله توآم با شادی و سرور بود. حضرت عبدالبهاء در خطابه‌اى که در ٢٩ آپريل ١٩١٦ در بهجى ايراد نمودند بيان مى‌کنند که چگونه حضرت بهاء‌الله پس از ورود بباغ رضوان رسالت روحانى خود را به اصحاب حاضر در باغ اعلان و در نهايت بشاشت و سرور آغاز عيد اعظم رضوان را اعلام فرمودند. بر اثر استماع اين بشارت کبرى غم و اندوه از ميان مؤمنين رخت بربست و قلوب آنان از سرور و حبور سرشار گشت.

حضرت بهاء‌الله رسالت خود وبطور کلی این ایام را "روز فرح اعظم" می نامند :

"قدر اين يوم عظيم را بدانيد و بما امرتم به فی الکتاب عمل نمائيد. قسم بآفتاب افق امر هر نفسی اليوم بعرفان حقّ فائز شد او از مقرّبين در کتاب مبين مذکور و مسطور است. بايد کلّ به اعمال خالصه و اخلاق مرضيّه و آداب حسنه ما بين عباد ظاهر شوند. بگو ای دوستان، حقّ از برای وداد و اتّحاد آمده، نه از برای ضغينه و عناد. کلّ در ظلّ سدره منتهی يعنی کلمه عليا جمع شويد و بذکر و ثنای حقّ جلّ جلاله مشغول گرديد و از کؤوس حمرا، کوثر اصفی را باسم مالک اسماء بنوشيد. امروز روز فرح اعظم است، بلکه فرح اعظم طائف حول اين فرح بوده و خواهد بود. بياد دوست يکتا مسرور باشيد و در جنّات محبّتش سائر." ( آیات الهی - جلد اول: صفحه ٢٧٢)

حضرت عبدالبهاء در آثار خود به تکرار تأثیرسرور و شادی را در سلامت انسان تأکید می کنند. از جمله در سفر خود به امریکا به یکی از خانم های تازه تصدیق از فیلادلفیا که از سردرد رنج می برد چند داروی گیاهی را توصیه نموده و سپس می فرمایند: " تو بايد هميشه مسرور باشي و با اهل انبساط و سرور محشورو باخلاق رحماني متخلق زيرا سرورمدخليت در حفظ صحت دارد و از كدورت تولد امراض ميشود انچه مايه سرور دائمي است روحانيت است و اخلاق رحماني كه حزني در پي ندارد اما سرور جسماني در تحت هزار گونه تغيير و تبديل است." ( کتاب بدایع الآثار- جلد١: صفحه ١٢٩)

در دو نامه خطاب به میرزا یحیی طبیب از اهالی رشت توصیه می کنند باعث سرور بیماران خود گشته و به اینوسیله بنحو مؤثرتری آنان را درمان کند:

"رشت جناب آقا ميرزا يحيای حکيم عليه بهاءاللّه، ای طبيب قلوب، حکمت يونانيان دوای جسمانيان نمايد ولی حکمت لقمانی و طبّ رحمانی علاج دل و جان کند اميدوارم که بهر دو مؤيّد گردی و عليک التّحيّة و الثّنآء."

"رشت جناب ميرزا آقای حکيم عليه بهآءاللّه، ای حکيم حليم بيماران را بروح و ريحان معالجه نما و تا توانی دل و جان شادمان کن بسرور روحانی امراض و علل بی‌پايان را تداوی ممکن زيرا قلب چون فرح يابد تأثير عظيمی در جسم و تن نمايد و طبيب بتفريح و تبشير و تسرير روحانی علاج عظيم تواند و عليک التّحيّة و الثّنآء." (مكاتيب حضرت عبدالبها - جلد ٥: صفحه ۲۲۵ )

توصیه های بسیاری در آثار بهائی به افراد یاری می دهد که با توجه به حقایق معنوی از اندوه و غم رهائی یافته، روح خود را تعالی داده و به خرسندی و رضایت درونی نائل شوند این خرسندی معنوی با مسائل و مشکلات مادی و دنیوی به سادگی زائل نخواهد شد. حضرت عبدالبهاء در نامه ای خطاب به بانوئی که همسرش شهید گشته و در حزن شدید است چنین توصیه می کنند:

هُو اللّه، يا امة اللّه المهيمن القيّوم، مکتوب شما وصول يافت واحزان شما سبب تأثّر شديد گشت نظر بملکوت اعلی کنيد تا احزان روح و ريحان گردد و افسردگی و پژمردگی نشاط وانبساط و آزادگی و آسودگی شود در هر دم مذکوری و در خاطر موجود گمان منما که فراموش گردی استغفر اللّه فراغت از ذکر تو محالست همواره تضرّع و جزع و مناجات بدرگاه احديّت در هويّت قلب مينمايم که بآنچه سزاوار اين نسبت مبارکه بآن شهيد مجيد است موفّق گردی لهذا دلشکسته مباش و در گوشه‌ئی منشين اميدوار باش و مسرور که بچنين موهبت اين نسبت موفّق و مؤيّد گشتی بايد جميع اماء رحمن را منجذب و مشتعل و متذکّر و متوجّه و ناطق نمائی شمع انجمن کنيزان الهی گردی و قوّه نابضه در شريان امآء رحمانی و عليک التّحيّة و الثّنآء ع‌ع ( مکاتیب عبدالبهاء – جلد ٧ : صفحه ١٩٧ )

توصیه های آثار بهائی در مورد ایجاد شادی و سرور و رضایت درونی در دو زمینه به یاری ما می آیند. اول سعی در جهت شاد بودن و خرسندی درونی نفس خود با توجه به حقایق معنوی و پیام الهی در این ایام که به ما فرصت می دهد جهت پیشرفت و اصلاح عالم و سعادت بشر سهمی داشته باشیم و سپس شاد کردن دیگران بعنوان وظیفه و مسئولیتی انسانی در این عصر جدید.

"هميشه مايه سرور قلوب گرديد زيرا بهترين انسان كسي است كه قلوب را بدست ارد و خاطري نيازارد و بدترين نفوس نفسي است كه قلوب را مكدر نمايد و سبب حزن مردمان شود هميشه بكوشيد كه نفوس را مسرور نمائيد و قلوب را شادمان كنيد تابتوانيد سبب هدايت خلق گرديد و اعلان كلمة‌الله و نشر نفحات نمائيد و قوله العزيز : هميشه خوش خبر باشيد اخبار خوش را هميشه زودتر منتشر نمائيد و سبب سرور انتباه قلوب گرديد اما اگر بجهت نفسي پيام و خبر بدي داشته باشيد درابلاغ و مذاكره ان عجله ننمائيد و سبب حزن طرف مقابل نشويد من وقتي خبر بدي رابراي شخصي دارم صريحا باو نميگويم بلكه نوعي بااو صحبت ميكنم كه چون ان خبر راميشنود صحبت من مايه تسلي او ميگردد." (امر و خلق جلد ٣ ص٧-١٣٦)

آثار الهی و خصوصا آثار حضرت عبدالبهاء سرشار از توصیه جهت شادی و سرور و مسرور کردن دیگران است.

این توصیه بخشی از تعلیم محوری این دیانت یعنی سعی در خدمت به جمیع بشر محسوب می شود.
روش زندگی و رفتار حضرت عبدالبهاء تجسم عملی این تعلیم است. داستانهای بسیاری که از زندگی ایشان نقل شده نشان می دهد که چگونه در هر فرصتی با بیانی شیرین و یا اهدای هدایائی قلوب افراد محزون و خصوصا محتاج را شاد می کردند. این داستانها در کتب بسیاری نقل شده از جمله کتاب " داستانهای کوتاه از حیات حضرت عبدالبهاء" که در کتابخانه بهائی نیز موجود است ( Bahailib.com ).

بگفته ایشان یکی از بالاترین خدمات شاد کردن قلب دیگریست. از اینرو به پیروان خود توصیه می کنند:

"چشم از قصور يكديگر بپوشيد باعمال طيبه و حسن سلوك و خضوع و خشوع نوعي حركت نمائيد كه سبب تنبه سائرين گردد عبدالبهاابدا دل كسي را ازرده نخواهد و سبب حزن قلبي نشود زيراموهبتي اعظم از ان نيست كه انسان سبب سرور قلوب گردد و من ازخدا خواهم كه مانند ملائكه اسمان سبب بشارت نفوس شويد." (منتخباتي از مكاتيب حضرت عبدالبها - جلد ١: صفحه ۱۹۸)

مروری بر آموزه های بهائی نشان می دهد که نه تنها شادی درونی و معنوی بلکه هر آنچه که در ظاهر نیزموجب سرور و شادی و محبت و لطافت وپاکیزگی و زیبائی گشته و زندگی مردمان را رونق و بهبودی می‏بخشد محبوب و پسندیده است.

بهترین تجلی شادی و سرور جمعی را درمراسم و برنامه جشن‏های بهائی می‏توان یافت که همراه با موسیقی و ترانه وصرف چای و شیرینی و معاشرت و دوستی بیشتر بین شرکت کنندگان است. از دیدگاه تعالیم بهائی موسیقی وسیله ای برای اعتلای روح انسان است. حضرت عبدالبها هنر موسيقي را آسمانی و مائده روح و جان انسان تلقی کرده و توصیه می کنند که کودکان را باید از سنین پائین با این هنر ارزنده آشنا ساخت زیرا به لطافت روح آنان می فزاید. در نامه ای به بانوی امریکائی می نویسند:

"ای مرغ خوش الحان، جمال ابهی در اين دور بديع حجبات اوهام را خرق نموده و تعصّبات اهالی شرق را ذمّ و قدح فرموده. در ميان بعضی از ملل شرق نغمه و آهنگ مذموم بود ولی در اين دور بديع نور مبين در الواح مقدّس تصريح فرمود که آهنگ و آواز رزق روحانی قلوب و ارواح است. فنّ موسيقی از فنون ممدوحه است و سبب رقّت قلوب مغمومه. پس ای شهناز بآوازی جانفزا آيات و کلمات الهيّه را در مجامع و محافل بآهنگی بديع بنواز تا قلوب مستمعين از قيود غموم و هموم آزاد گردد و دل و جان به‏هيجان آيد و تبتّل و تضرّع بملکوت ابهی کند و عليک البهآء الأبهی. ع‌ع"

سوگواری و شیون و زاری و مراسم عزاداری بصورتی که در سنت برخی از فرهنگ هاست در این آئین وجود ندارد. حضرت عبدالبهاء بالاترین آرزوی خود را در مورد پیروان این آئین چنین توصیف می کنند:

"نهايت آمال عبدالبهاء چنان که در جميع شؤون مظاهرموهبت حضرت بيچون گردند علمی برافرازند که موج بر آفاق زند پری باز کنند که باوج اعلی رساند نطقی بگشايند که بعظام رميمه جان بخشد روحی بدمند که نفوس ميّته را حيات جاودان مبذول دارد... شمعی بر افروزند که روشنی ابدی بخشد جيشی بر انگيزند که مدائن قلوب فتح نمايد عيشی مهيّا سازند که فرح و سرور ابدی مبذول دارد. پس بايد که هر يک از احبّای الهی عود و رودی در دست گيرد و بآهنگ بديع در اين گلشن الهی نغمه و سرودی زند و وله و شوری انگيزد ناطق باشد و منادی ناظر باشد در کمال فرح و شادی ترتيل آيات هدی کند و تفسيرکلمات منزله از سماء تهليل و تکبير بملکوت ابهی رساند و تسبيح و تقديس بعالم بالا ابلاغ دارد و عليکم البهاءالأبهی." (منتخباتي از مكاتيب حضرت عبدالبها - جلد ١: صفحه ٢٩٩)