از جمله تعالیم حضرت بهاءالله ، موسس آئین بهائی آن است که دین باید مطابق علم وعقل باشد.
دین باید مطابق علم و عقل باشد . اگر مطابق علم و عقل نباشد اوهام است. زیرا خدا عقل به انسان داده تا ادراک حقایق اشیاء کند . اگر دین مخالف علم وعقل باشد ، ممکن نیست سبب اطمینان قلب شود1 ...
اگر چه همه ادیان الهی ، شریعتشان منطبق با علم وعقل بوده است، پس چرا این اطمینان و سرور از قلوب اکثریت افراد بشر زائل شده است ؟ در اینجا میتوان به دو دلیل مهم واساسی اشاره نمود :
دلیل اول – عدم پذیرش تغییر احکام و تعالیم از جانب متمسکین به همان شریعت است. اینان سنت گرایند و چون مقتضیات زمان ومکان را نادیده می گیرند و بر واقعیت تحول شرایط بشری و اجتماعی چشم می بندد ، ناگزیر زندگی را در تناقض به سر می برند و این تناقض در گفتار و رفتارشان ظاهر می شود.2
فی المثل احکام دیانت حضرت موسی مقتضی و مناسب حال شریعت موسویه بود. 3 ... زیرا وجود عالم مانند انسان است و انبیاء و رسل الهی طبیبان حاذق ، شخص انسانی بر حالت واحده نماند . امراض مختلفه عارض گردد و هر مرض را علاجی مخصوص . پس طبیب حاذق هر علل و مرض را معالجه واحده ننماید. بلکه به مقتضای اختلاف امراض و احوال ، ادویه وعلاج را تغییر دهد ... این تغییر و تبدیل از مقتضای حال مریض است و بر حذاقت طبیب ، دلیلِِِ جلیل. مثلا ملاحظه فرمائید آیا شریعت تورات در این عصر و زمان ممکن الاجراء است لا والله . 4
4دلیل دوم – وجود آیات متشابهات درهر دیانتی است که در واقع زبان سمبلیک ادیان الهی است . علت وجود چنین آیاتی که در همه ادیان سلف به یک لهجه و یک نوع نازل و وارد شده است ؛ آن است که 4 ... معلومات انسانی منقسم به دو قسم است. قسمی معلومات محسوسه است . یعنی شیئی که چشم و یا گوش و شامه و یا ذائقه و یا لامسه ادراک نماید ... اینها را حقایق محسوسه گویند. اما قسم دیگر از معلومات انسانی ، معقولاتست . یعنی حقایق معقوله است که صورت خارجه ندارد و مکان ندارد و غیر محسوسه است ... مثلا حزن وسرور از امور معقوله است و چون آن کیفیت روحانیه را بیان خواهی گوئی دلم تنگ شد یا قلبم گشایش یافت و حال آنکه در روح انسان و قلب نه تنگی حاصل ونه گشایش. بلکه کیفیتی روحانیه و معقوله چون بیان خواهی مجبوری که بصورت محسوس بیان کنی ... مثلا در تورات است خدا در عمودی از نار ظاهر شد یک حقیقت معقوله است که در صورت محسوس بیان شده است.5
لذا آیات متشابهات از قبیل : بهشت و جهنم ، قیامت ، شکافته شدن آسمانها ، تاریک شدن خورشید ، سقوط ستارگان بر زمین و قس علی ذلک در کتب آسمانی سلف مندرج می باشد و چون صاحبان علم و خرد مخصوصا از عصر رنسانس به بعد این آیات را مخالف علم وعقل جزئی خویش پنداشتند بالمرّه از دین دست کشیده و حتی در برابر آن قد علم نمودند و حال آنکه بقول حکیم سنایی :
عقل جزئی کی تواند گشت بر قران محیط عنکبوتی کی تواند کرد سیمرغی شکار
دین باید مطابق علم وعقل باشد دین که مطابق عقل کلی نباشد جهل است و این اختلافی که در بین بشر است جمیع منبعث از جهل است . اگر آنها دین را تطبیق با عقل الهی و علم کنند همه به حقیقت پی برند.6
با ظهور حضرت بهاءالله در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی علاوه بر وضع احکام وتعالیمی نوین متناسب با مقتضیات زمان و درک فهم بشر معانی حقیقی آیات متشابهات را مِن جمله در دو اثر ارزشمند یعنی کتاب ایقان و رساله جواهر الاسرار بیان فرمودند و فرزند ارشد ایشان و مبین آثارحضرت بهاءالله در آثار خویش از جمله قسم دوم کتاب مفاوضات، مفهوم حقیقی آیات متشابهات را توضیح دادند. علائم و شروطی که بیان شده جمیع معانی دارد نه به حسب ظاهر. اگر به حسب ظاهر باشد از جمله می فرماید جمیع نجوم بر روی زمین سقوط نماید . نجوم بی پایان و بی شمار است و فنّاً در نزد ریاضیون حالیه ثابت و محقق گشته که جرم شمس تخمیناً قریب یک میلیون و نیم اعظم از شمس. اگر این نجوم سقوط بر روی زمین نماید، چگونه در زمین محل یابد. مانند این است که هزاران میلیون جبال مثل جبل حمالایا بر روی دانه خردلی افتد. این قضیه عقلاً و فناً بلکه بالبداهه از ممتنعات است نه ممکنات.7
ابوالفضائل، محقق بهائی در یکی از تالیفات خویش در خصوص رفع شبهات و انتقادات فلاسفه و طبیعیون به آیات متشابهات کتب آسمانی بعد از مطالعه کتاب ایقان می نویسد :
... اگر عاقل بصیر به دقت ملاحظه نماید، می بیند که اگر این کتاب مستطاب و سایر الواح مقدسه نازل نمی شد و معانی معقوله و مقاصد اصلیه این علامات و بشارات واضح ومعلوم نمی گشت، هرگز شبهات فلاسفه و طبیعیون بر شرایع و ادیان دفع نمی گشت و انتقادات ایشان بر عدم امکان تحقق این وعود و علامات زوال نمی یافت. چه هرگز نزد فلاسفه و طبیعیین متصور و معقول نیست که این آفتاب ظاهری از مغرب طلوع نماید و یا این شمس و قمر بی نورگردد.8
بنا براین با پذیرفتن تغییر احوال و تبدل و انقلاب زمان که از لوازم ذاتیه ممکنات است.9 لاجرم دیانت نیز از این اصل پیروی خواهد نمودو با درک معانی حقیقی آیات متشابهات تصدیق می نمائیم که دین در همه ادوار با علم و عقل انطباق داشته است.
1- عبدالبهاء-خطابات مبارکه ج2 ص227
2- آئین بهائی ( جزوه تایپی 34صفحه ) ص9
3- عبدالبهاء- مفاوضات ص72
4- همان جا ص 73-72
5- همان جا ص 64
6- اشراق خاوری ، عبدالحمید ، پیام ملکوت ص92
7- عبدالبهاء-مفاوضات ص85
8- ابوالفضائل – فرائد ص 371-370
9- عبدالبهاء- مفاوضات ص71