یکی از مسائل مهم موجود در کتب الهیه اسرار و رموز مندرج در آیات الهی است . خداوند همیشه به وسایل مختلف خلق را امتحان می نماید و یکی از مهمترین مسائل امتخان عباد همین اسرار و رموزمندرج در آیات الهی است. بدین اسرار و رموز است که سعید از شقی و صادق از کاذب و کافر از مومن منفک گردد و تمیز داده شود. کسی می تواند پی به این اسرار و رموز الهیه برد که قلبش صاف و عاری از اغراض نفسانیه و منزه از حدودات بشریه باشد. همچنانکه آئینه تا از زنگارغبار و آلودگی پاک ومطهر نشود محل اشراق خورشید جهان افروز نگردد. قلب انسان نیز وقتی پی به اسرار و رموز الهیه برد که واقف بر حقایق مندرجه در کتب سماویه گردد که از زنگار مشتهیات نفس و هوی و اغراض شخصیه باطله پاک و منزه گردد.
اما برای آنکه به سرّ و حقیقت «خاتم النبیین» مندرج در کتاب آسمانی قران پی بریم لازم می دانیم مسائلی چند را عنوان نمائیم.
اول آنکه باید دانست خداوند هیچگاه بندگانش را بدون مربی آسمانی رها نمی کند . زیرا رحمت او بسیط است و عنایتش وسیع. همچنانکه اگر باغی در ظل تربیت دهقانی ماهر نباشد اثمار خوشگوار و میوه آبدار پدید نیاورد ؛ ثمره وجود آدمی نیز در ظل تربیت مربیان الهی به منصه ظهور و بروز رسد. انسان اگر در ظل تربیت رحمان قرار نگیرد از حیوان پست تر شود. پس لازم و ضرور است که انسان بدون مربی آسمانی رها نشود و بدین لحاظ است که خداوند در هر دوری به شرایط و مقتضیات زمان مظهر امری به عبارتی پیغمبری مبعوث نماید تا بشر را هدایت نماید و به سر منزل مقصود رساند.
ثانی آنکه پیروان همه ادیان الهی متاسفانه دیانت خود را بر اساس برداشت های اشتباهی که از بعضی آیات الهی مندرج در کتب مقدسه اشان می نمودند آخرین دیانت و پیغمبر خود را ختم پیامبران محسوب می نمودند و بر آن باورند که اگر پیامبری هم ظهور نماید باید همان پیامبر خودشان باشد . چنانچه مسیحیان هنوز منتظر رجوع حضرت مسیحند که از آسمان فرود آید و هدایت قوم مسیح را بعهده گیرد. پیروان دیانت حضرت موسی بر اساس آنکه حضرت مسیح یوم سبت و طلاق را شکست او را قبول نکردند و می گفتند اگر این مسیح همان مسیح موعود در کتاب تورات است پس چرا علائم ظاهره هنگام ظهورش ظاهر نشده است و چون این علائم در عالم ظاهر ، ظاهر نشده است پس این مسیح آن مسیح نیست. لذا او را نپذیرفتند و به انواع عذاب و بلا مبتلایش نمودند. پیروان دیانت حضرت مسیح نیز بر اساس آیه مبارکه انجیل که میفرمایند آسمان وزمین ممکن است زائل شود اما کلام پسر انسان زائل نشود دیانت خود را آخرین دیانت دانسته و هنوز پیروان آن منتظر ظهور مجدد حضرت مسیح می باشند .
متاسفانه ذکر کلمه خاتم النبیین در قران مجید نیز پیروان این دیانت را دچار اشتباهی همانند ادیان سلف نمود. و آنان نیز دیانت خود را آخرین دین و حضرت محمد (ص) را آخرین پیامبر الهی می دانند . باید خاطر نشان نمود که تنها دیانتی که دیانت خود را آخرین دین و پیامبر خود را آخرین پیامبر و فرستاده الهی نمی داند دیانت مقدس بهائی است . چرا که معتقد است که استمرار فیض الهی لازمه بقای حیات حقیقی و معنوی ابنا بشر است و انسان بدون هدایت وراهنمائی مظاهرالهیه تشخیص درست از نادرست ندهد.
ثالثا لازم می دانیم توضیحی در خصوص دو مقام مظاهر مقدسه الهیه ذکر نمائیم که در دیانت مقدس بهائی به تصریح و در قران مجید به تلویح بدان اشاره شده است. زیرا فهم و درک این دو مقام مظاهر الهیه در درک مسئله خاتم النبیین بسیار موثر است و به نظر حقیر ضروری است که برای فهم خاتم النبیین و همه عباراتی که در کتب مقدسه قبل نیز آمده و پیروان آنها برداشتی نادرست از آن داشته اند و به ختمیت دیانت خود معتقدند درکی عمیق و درست از این دو مقام مظاهر الهیه داشته باشیم.
مظاهر مقدسه الهیه دارای دو مقامند ؛ مقام توحید و مقام تحدید . در دیانت مقدس بهائی این دو مقام تحت عنوان های دیگری مثل تفریق و تفصیل و فرق که همان مقام تحدید است و تفرید و جمع که همان مقام توحید است نیز آمده است. مقام تحدید مقام حدودات بشریه است . د راین مقام مظاهر الهیه را هر کدام هیکلی معین و امری مقرر و ظهوری معین و حدودی مخصوص است. چنانچه هر کدام به اسمی مرسوم و بوصفی موصوف و به امری بدیع و شرعی جدید مامورند د راین مقام است که در قران مجید فضلنا بعضهم علی بعض فرموده اند. زیرا هر یک به مقتضیات زمان و عصر خود و حدودات بشریه برترند از مظاهر مقدسه قبل به اختلاف همین مقامات و مراتب است که بیانات و کلمات مختلفه از آن مظاهر الیه ظاهر شود یکی خود را حضرت موسی نامید و دیگری حضرت مسیح و آن دیگری حضرت محمد و دیگری حضرت بهاءالله در همین مقام است که حضرت محمد فرمودند انی عبدالله. و نیز ما انا الا بشر مثلکم . اما مقام دیگر مقام توحید است در این مقام مظاهر مقدسه حقیقت واحدند . اطلاق الوهیت و ربوبیت و احدیت صرفه و هویت بحته در این مقام بر آن مظاهر مقدسه می شود مثل شمس که دارای حقیقت واحد است اگر از برجهای متفاوت طلوع نماید . شمس ظاهر نیز در هر فصل از محلی طلوع می نماید غیر از محل قبل اما حقیقتش واحد است . خورشید تابستان همان خورشید بهار است و خورشید زمستان و پائیز نیز همان خورشید بهار و تابستان. اما محل طلوع آنها متفاوت است . در خورشید تغییری ایجاد نشده است بلکه در محل طلوع تفاوت و اختلاف حاصل شده است. باید ناظر به حقیقت خورشید بود نه به محل طلوع . متاسفانه اکثر پیروان ادیان الهی توجه به محل طلوع مظاهر الهیه نموده اند و از حقیقت خورشید الهی دور مانده و از نور او مستضی نشدند . پس مقام توحید مقام وحدت مظاهر مقدسه است. در این مقام همه در صقع واحدند . موسی و عیسی و محمد و بهاءالله در کار نیست زیرا حقیقتشان یکی است . زیرا جمیع در این مقام بر عرش ظهورالله ساکنند و بر کرسی بطون الله واقف. یعنی ظهورالله به ظهورشان ظاهر و جمال الله از جمالشان باهر. در این مقام اگر کلمه انی اناالله از این مظاهر الهیه شنیده شود ریبی در آن نیست زیرا به ظهور و صفات و اسماء ایشان ظهورالله و اسم الله و صفت الله در ارض ظاهر شود . آیات مبارکه ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی و نیز ان الذین یبایعونک انما یبایعون الله مثبت این حقیقت مقدسه . در قران مجید از این مقام تحت عنوان لا نقرق بین احد من رسله یاد شده است .در انجیل مقدس نیز آنجا که حضرت مسیح فرمود من میروم و بعد می آیم منظورشان اشاره به حقیقت همین مقام توحید مظاهر الهیه است. زیرا آنکه بعد از حضرت مسیح آمد یعنی حضرت محمد (ص) همان حقیقت حضرت مسیح بود ونیز وقتی حضرت مسیح فرمود من می روم و می آید دیگری تابگوید آنچه من نگفته ام و تمام نماید آنچه را که گفته ام ناظر به مقام تحدید خود بود و اشاره به ظهور حضرت محمد میفرمود . پس مقام توحید مقام وحدت مظاهر مقدسه است مقام حقیقت واحده مظاهر الهیه است .
واما مسئله خاتمیت :
دلیل اول – همچنانکه عرض شد مظاهر مقدسه در مقام توحید در صقع واحدند . هیچ تفاوت و اختلاف در این حقیقت واحده موجود نیست. مقام توحید را اول و آخری متصور نیست . زیرا که کل مظاهر الهیه بر امری واحد قیام می نمایند. یعنی حقیقت ظاهر شده از پیامبر آخر ، همان حقیقت ظاهر شده از پیامبر اول است. پس اگر مظهر امر آخری بگوید من همان مظهر امر اولم و نیز مظهر امر اوّلی بگوید من همان مظهر امر آخرم ، صحیح و درست است. مثل خورشید که اگر از اول لا اول الی آخر لا آخر طلوع نماید همان شمس است که طالع می شود . حال اگر گفته شود این شمس همان شمس اولیه است ، صحیح است و اگر گفته شود که رجوع آن شمس است ایضا صحیح است. مظاهر مقدسه نیز اولیت و آخریتشان مثل اوّلیت و آخریت همان شمس است . زیرا که حقیقتشان یکی است . به عبارتی همچنانکه ذکر ختمیت بر کلیه مظاهر مقدسه میتوان اطلاق کرد . ذکر اولیت نیز بر همه آنان صادق است . اولیت و آخریت مظاهر مقدسه را باید از دریچه مقام توحید آنان نگریست. وقتی حضرت محمد فرمود اما النبییون فانا از دریچه مقام توحید خود نگریستند و نیز وقتی فرمودند منم آدم و نوح و موسی و عیسی نیز از دریچه همین مقام به خود نگریستند و نیز وقتی ذکر ختمیت فرمودند نیز از دریچه مقام توحید به خود نگریستند . همچنانکه صادق است که حضرت محمد خود را آدم اوّل نامیدند ، صادق است که خود را آدم آخر نیز بنامند. زیرا در مقام توحید ، اوّل عین آخر است و آخر عین اوّل است. یعنی مظاهر مقدسه الهیه در این مقام هم بدءالنبیینند وهم ختم النبیین . همچنانکه اسم اولیت بر ایشان صادق است ، اسم آخریت نیز صادق است . زیرا درمقام توحید در همان حینی که بر سریر بدئیت جالسند همان حین نیز بر عرش ختمیت ساکن. در مقام توحید مظاهر الهیه مظهر اولیت و آخریت و ظاهریت و باطنیت و بدئیت و ختمیت می باشند . به عبارتی در این مقام کل را بر یک بساط ساکن بینی و بر یک سریر جالس . فرقی در میان نیست و غیریتی در بین نه. پس اگر حضرت محمد (ص) را ختم النبیین نامیم و به ظهور پیامبری بعد از ایشان معتقد نگردیم چگونه او را بدء النبیین نیز بنامیم و اگر او را بدءالنبیین بنامیم پس چگونه او را ختم النبیین نیز نام نهیم . اگر او را آدم اول نامیم چگونه ذکر موسی و عیسی بر او نهیم. پس معلوم و واضح است که حضرت محمد (ص) و نیز همه مظاهر الهیه در مقام توحید هم بدء النبیینند و هم ختم النبیین. حضرت مسیح نیز وقتی فرمود من می روم و بعد می آیم از دریچه مقام توحید به خود نگریست . زیرا حقیقت کسی که بعد از او آمد یعنی حضرت محمد (ص) حقیقت همان حضرت مسیح بود.
حضرت بهاءالله نیز وقتی در بشارات ، حضرت محمد(ص) را ختم النبیین و المرسلین ( الصلوه و السلام علی سیدالعالم و مربی الامم الذی به انتهت الرساله و النبوه و علی آله و اصحابه دائما ابدا سرمدا ) نامیدند از دریچه مقام توحید به ایشان نگریستند . والّا همچنانکه حضرت بهاءالله ، حضرت محمد(ص) را ختم النبیین و المرسلین نامیده اند ، ایشان را بدءالنبیین نیز نامیده اند . در کتاب مستطاب ایقان حضرت بهاءالله ، حضرت محمد (ص) را هم بدءالنبیین و هم ختم النبیین می نامند. البته حضرت بهاءالله همه مظاهر مقدسه الهیه را دارای این مقام می دانند . وقتی حضرت بهاءالله فرمودند یک بار در آتشم افکندند و یک بار بر صلیبم زدند و یک بار درصحرای کربلا شربت شهادتم نوشاندند ناظر به همین مقام توحید خودشان بودند . پس معلوم و واضح شد که کلیه مظاهر مقدسه الهیه در مقام توحید هم بدءالنبیینند و هم ختم النبیین. لذا ذکر خاتم النبیین از لسان مطهر حضرت محمد(ص) دلیل بر ختمیت ایشان و به عبارتی عدم ارسال رسل بعد از ایشان از طرف خداوند نیست . زیرا در این صورت ، رحمت او را وسیع ندانسته و عنایتش را رفیع نمی دانیم و فیضش را مسدود پنداشته و فضلش را محدود انگاشته ایم.
دلیل دوم :
اما در کتاب مبین قران خداوند بعد از ذکر خاتم النبیین جمیع ناس را به لقای خود وعده فرمودند . چنانکه آیات ذیل ، کل دلالت بر وعده لقای الهی می نماید : والذین کفروا بآیات الله و لقائه اولئک یئسوا من رحمتی و اولئک لهم عذاب الیم.( سوره عنکبوت) و همچنین الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم الیه راجعون ( سوره البقره ) و در مقام دیگر قال الذین یظنون انهم ملاقوا الله کم من فئه قلیله غلبت فئه کثیره ( سوره البقره ) و نیز فمن کان یرجو لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا ( آخر سوره کهف ) و نیز یدبر الامر یفصل الآیات لعلکم بلقاء ربکم توقنون (سوره الرعد )
اجازه بدهید مقصود از لقاء الهی را که خداوند در قران وعده فرمودند توضیحی عرض نمائیم. می دانیم که مقصود از این لقاء ، لقاء نفس خداوند و ذات او نیست . زیرا که او غیب منیع لا یدرک است اذ انه لا تدرکه الابصار و هو یدرک الابصار. اگر به لقای ذات او قائل شویم دچار شرک شده ایم. زیرا ذات او را کسی نه ادراک می کند نه می شناسد نه می بیند . پس مقصود از لقاء الهی باید مفهوم دیگری باشد . حتی اگر قائل به آن باشیم که این لقاء در قیامت اتفاق خواهد افتاد.
باید دانست که مظاهر مقدسه الهیه مظهر جمیع صفات و اسما الهیه اند. به ظهور آنان جمیع اسما و صفات و کمالات الهیه در عالم ظاهر می شود. به عبارتی مظاهر مقدسه الهیه آئینه تمام نمای خداوندند . همچنانکه اگر آئینه ای را در مقابل خورشید جهان افروز قرار دهیم ؛ خورشید به تمام صفات و نور و رنگ و هیئت در آن ظاهر می شود مظاهر مقدسه الهیه نیز همانند آئینه جمیع صفات و کمالات و اسما الهی را ظاهر و عیان می نمایند. حال اگر خورشید داخل آئینه بگوید من همان شمسم صحیح است زیرا که دارای جمیع صفات و خصوصیات آن خورشید است و اگر بگوید غیر آنم آن هم صحیح است . مظاهر الهیه نیز وقتی ندای ربوبیت و الوهیت سر میدهند منظور آن هیاکل مقدسه آنست که به جمیع صفات و کمالات و اسما الهیه ظاهر شده اند لذا ذکر ربوبیت و الوهیت آنان ذکر ربوبیت و الو هیت صفاتی است نه ذاتی والّا حتی مظاهر مقدسه الهیه نیز به ادراک ذات خداوند نائل نشوند واو را مشاهده نتوانند . خداوند منزهتر و مقدستر از آنست که حتی به ادراک و شناخت و مشاهده مظاهر الهیه اش نیز درآید . پس اگر بگوئیم این مظاهر مقدسه الهیه در مقام صفاتی همان خداوندند صحیح است. همچنانکه خورشید منعکس در آئینه را میتوان گفت که به لحاظ صفاتی همان خورشید جهان افروز است. مقصود آنکه مظاهر الهیه را بدین لحاظ که کلیه صفات و کمالات الهی را ظاهر و عیان می نمایند می توان مظهر اسما و صفات و کمالات الهی دانسته ، آنجا که خداوند در قران مجید ابنا بشر را به لقا الهی وعده فرموده منظور و مقصود لقا مظهر امر اوست . زیرا که در عالم خلق مظاهر مقدسه آئینه تمام نمای خداوند می باشند. پس لقا آنان لقاء خداوند است. من عرف نفسه فقد عرف ربه . من فاز بلقائه فقد فاز بلقاالله . یعنی از شناخت و عرفان مظاهر الهیه ، شناخت و عرفان الهی حاصل شود. و از لقاء او لقاء خداوند حاصل گردد. باید اذعان نمود که بهترین و صحیح ترین راه و روش عرفان خداوند همین عرفان مظاهر الهیه است. پس چون لقا خداوند ممتنع و محال است این لقا را باید در مظهر امر او جستجو کرد . و آنچه در قران وعده لقا داده شده است ، لقا مظهر امر است و اگر به قیامت نیز وعده داده شده است ، قیامت نیز قیام مظهر امر است در اظهار مظهریتش . یعنی ظهور هر مظهر امری عبارت از قیامت آن مظهر امر است . اذا قام القائم قامت القیامت. در قیامت است که مردگان زنده شوند . شقی از سعید تمیز داده شود. حساب خلائق کشیده شود. حشر بپا گردد. نشر حاصل شود. صراط ممدود گردد و به عبور از آن کل مامور شوند . کوران بینا گردند و کران شنوا شوند . در هنگام ظهور مظاهر الهیه ، کل این امور واقع گردد. به قیام آنان قیامت حاصل شود. مردگان زنده شوند. یعنی کسانی که به مظهر امر ایمان بیاورند از زندگان محسوب شوند و کسی که مومن به مظهر امر او در زمان ظهور نشود از اموات محسوب . این موت و حیات ، موت و حیات ایمانی است نه موت وحیات جسمانی . در قیامت که قیام مظهر امر اوست ، موت وحیات ایمانی و روحانی واقع شود نه موت و حیات جسمانی. کسانی که به مظهر امر در قیام او مومن شوند محشور گردند در ظل رحمت الهی در آیند ، از صراط بگذرندو در جنت الهی داخل گردند که همان ایمان به او و فراهم نمودن رضای اوست. در قیام مظهر امر است که حساب خلائق کشیده شود . زیرا به یک کلمه مظهر امر ، آنکه قلبش به نور ایمان منور گردد دفتر اعمالش پاک و منزه شود . به عبارتی حسابش تصفیه گردد و مطهّر و بی حساب شود و آماده دخول در ملکوت الهی گردد و آنکه مومن نشود به حسابش رسیدگی شود و از جنت الهی و دخول در ملکوت الهی که ایمان به مظهر امر است محروم شود. چه جنتی و چه ملکوتی اعظم تر و اکبرتر از ورود در جرگه مومنین و مقدسین مظهر امر خداوند.
هزاران سیاه دردوران حضرت محمد موجود بودند اما بلال از صراط گذشت ، به حسابش رسیدگی شد ، روسفید در نزد مظهر امرش وارد جنت الهی و ملکوت خداوند شد. مرده بود ، زنده شد. حیات ابدیه یافت . ملکوت سرمدیه جست. از مقربین الهی شد. و نامش الی الابد چون ستاره در آسمان امر الهی درخشیدن گرفت. پس همه این امور در قیامت واقع شود به قیام مظهر امر او . حال آنکه در یوم قیامت به لقاء او فائز شود و به او ایمان بیاورد به لقاءالله فائز شده است. حال اگر قائل به ختمیت مظهر امر او شویم و قائل به ظهور مظهر امری دیگر و به عبارتی پیامبری دیگر از طرف خداوند نباشیم ، چگونه به لقاء او که عین لقاءالله است فائز گردیم . مگر آنکه نعوذ بالله به نکار وعده لقای الهی در قران مجید قائل شویم. پس معلوم و محقق شد که نباید حضرت محمد را ختم پیامبران دانست و دست خداوند را مغلول انگاشت و رحمت او را محدود پنداشت و فضلش را مسدود شمرد.