اقتصاد کشاورزی و انقلاب صنعتی

در جستجوی چارچوبی برای یک مدل توسعهء متوازن

صورت جدید اقتصاد کشاورزی

 گرچه روشهای قدیمی کشاورزی و دامداری هنوز در بسیاری قسمتهای جهان متداول است، اما در بیشتر قسمتها اقتصادهای کشاورزی تمدنهای باستانی تطور یافته اند. روزهای قلمروهای کشاورزی کتابهای تاریخ دیگر گذشته اند. امروز کشاورزی قلمرو شرکتهایی با تولید انبوه است که ویژگیهای یک خط تولید صنعتی مدرن را دارند با ماشین آلات پیچیده ای که متخصصان باید با آنها کار کنند.

کشاورز انبوه برای به حداکثر رساندن تولید و سود خود روشهایی اتخاذ کرده است تا با استفاده از مواد شیمیایی، غذای غنی شده به طور مصنوعی، آنتی بیوتیکها، هورمونها، ارگانیسمهایی که از نظر ژنتیکی تغییر یافته اند، و سایر روشهای نامطمئن که نیازمند آگاه سازی عمومی هستند، محصولات و حیوانات مزرعه را از آفات حفظ کند.

در سالهای اخیر ما داریم متوجه می شویم که ممکن است رابطه ای میان آنچه می خوریم و آنچه احساس می کنیم وجود داشته باشد. آیا ممکن است سلامت ما تحت تأثیر بعضی مواد شیمیایی و نگهدارنده هایی قرار داشته باشد که بخشی از غذاهای ما شده اند؟ آیا ممکن است منابع غذایی ما موجب ایجاد بیماریها، بی ثباتی عاطفی، و تضادهای اجتماعی و خانوادگی باشند؟ آیا ممکن است هوای آلوده به حشره کشها در مناطق کشاورزی در ضعف سلامت بدنی و توانایی ذهنی مردمی که در مناطق اطراف زندگی می کنند اثر داشته باشد؟

پاسخ این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر می تواند ما را به مسیر جستجوی توازن و اعتدال در روشهای کشاورزی امروز هدایت کند. به نظر می رسد که رویکرد مزرعه داری خرد ارگانیک می تواند برای رفاه کشاورزان و مصرف کنندگان هر دو مفید باشد. چنین رویکردی درک ما را از اهمیت چگونگی پرورش و مصرف محصولات کشاورزی خود افزایش خواهد داد و نیز باعث قدرشناسی ما از سهم عظیم کشاورزان در جامعه خواهد شد.

انقلاب صنعتی و تطور آن

ظهور انقلاب صنعتی و اثر آن عظیم بوده است. در یک قرن و نیم گذشته، زندگی انسان بر روی کرهء زمین تغییرات عظیمی را پشت سر گذاشته است که هیچ چیز مانند آن در تاریخ به ثبت نرسیده است. توانایی ما در استفاده از منابع طبیعی برای بهبود شرایط زندگی پیشرفت زیادی کرده است. ما اکنون می توانیم سریعتر از هر وقتی در گذشته با سراسر زمین ارتباط برقرار کنیم و مسافرت نماییم. اکنون می توانیم به سیارات دیگر برویم و پایگاه فضایی تأسیس کنیم. تکنولوژیهایی اختراع کرده ایم که همین چند سال پیش غیرممکن به نظر می رسیدند. بدیهی است که شمارش راههای متعدد پیشرفت تمدن در عصر مدرن خارج از حیطهء این مقاله است. اما مهم است توجه داشته باشیم که اکنون ما این قابلیت را داریم که تقریباً هرچه را که بتوانیم تصور کنیم بیافرینیم. به عبارت دیگر، نوع انسان به نقطه ای رسیده است که تصور ما و میزان اعتقاد ما به خودمان می تواند تنها مانعی باشد که بین ما و اهدافمان قرار می گیرد. چه در رؤیای وحدت جهانی باشیم، چه در فکر اختراعی باشیم که زندگی را لذتبخشتر خواهد کرد، اکنون در می یابیم که به میزانی می توانیم به این اهداف دست یابیم که به تصورات خود وفادار باشیم. مطالعهء زندگی متفکران، فلاسفه، دانشمندان، هنرمندان، و کارآفرینان بزرگ دوران مدرن آشکار می سازد که این افراد، که محرک آنها روح عصر بوده است، توانستند اکتشافات و اختراعات بزرگی را تجسم کنند که ما امروز از آنها بهره مندیم.

از یک طرف می توانیم ببینیم که شروع فرایند توسعه در عصر صنعتی چیز خوبی بوده است. از برقراری اولین ارتباط با سیم توسط ساموئل مورس در 23 می 1844 تا اختراع تلفن، قطار، اتومبیل، هواپیما، تلویزیون و کامپیوتر؛ همه نشان می دهد که در پشت هر اختراع ذهنهایی باورنکردنی قرار دارند و انسان قادر است هرچه تصور می کند بیافریند. همچنین جالب است به هیجانی توجه کنیم که مراحل اولیهء هر اختراع بزرگی به همراه دارد ... سواری در یک فورد مدل تی، رانندگی در یک جادهء آسفالت شده، پرواز با یک هواپیما، تماشای تصاویر در جعبه ای به اسم تلویزیون، صحبت کردن با یک نفر در آن سوی دنیا با یک سیم ... همهء آنها جذاب و سحرآمیز است. ما، مثل بچه هایی در یک شیرینی فروشی، با تکنولوژیها و ابزارهای جدیدی که وارد بازار می شود هیپنوتیزم می شویم.

            از طرف دیگر، می بینیم که فرایند توسعه رشد می کند و بزرگ و بزرگتر می شود بدون اینکه هیچ توجهی به توازن و اعتدال داشته باشد. کارآفرینان که از پروژه و سود احتمالی آن به هیجان آمده اند اغلب از اثر کار خود بر منابع طبیعی، محیط زیست، سلامت انسان و حتی روابط انسانی بی خبرند. این نکته که روندهای کنونی توسعه به تدریج بر هرج و مرج سبک زندگی و آلودگی محیط زیست در سراسر جهان می افزایند غیرقابل انکار است. آیا باید در جستجوی ثروت این مسیر را ادامه دهیم تا به نتایج فاجعه آمیزی برسیم؟ آیا اگر با همین سرعت ادامه دهیم متوجه می شویم که داریم به کجا می رویم؟ آیا راست نیست که الگوهای رشد بسیاری از صنایع موفق و کشورهای ثروتمند نسبت به صنایع و کشورهای دیگر جهان از تناسب خارج شده است؟ وقتی سلولها یا اندامهای مختلف رشد بی تناسبی نسبت به بقیهء بدن داشته باشند چه می شود؟ آیا آنها را سلولهای سرطانی نمی نامند، و اگر جلوی آنها گرفته نشود نمی توانند شخص مبتلا را بکشند؟

            یکی از ویژگیهای بسیار مهم عصر صنعتی و روندهای توسعهء آن، روحیهء کارآفرینی و توانایی فرد در تمرکز بر ایجاد یک محصول یا خدمت است که مشهور شود و به موفقیت بزرگی برسد. داستانهای صنعتگران بزرگ قرون 19 و 20 میلادی که از فقر به ثروت می رسند واقعاً الهام بخش و خواندنی است. اما عشق انسان به "ماشین" و ناتوانی او در ایجاد توازن در جریان رشد به بهای گزافی برای محیط زیست و کیفیت زندگی انسان تمام شده و به طور فزاینده ای روابط انسانی را در سطح خانواده و در سراسر جهان تحت فشار قرار داده است. ما به عنوان امنای سیارهء زمین و تمدن انسانی دائم الترقی، در برابر نسلهای آینده مسؤولیم که منابع طبیعی را حفظ و نگهداری کنیم و از آن مهمتر یک بنیان و ساختار اجتماعی به وجود آوریم که مبتنی بر وحدت، هماهنگی و صلح باشد.

            در مقالهء بعدی ویژگیهای عصر اطلاعات و دور روحانی آینده را بررسی خواهیم کرد.