در چند ماه اخیر خبر توزیع مجدد و وسیع کتاب خاطرات صبحی(1) به همت آقای خسرو شاهی در رسانه های متعددی منتشر شده است. این انتشار وسیع به همراه توزیع هزاران هزار جزوه و کتاب ردیه بر علیه آئین بهائی و برگزاری دهها سمینار و کنفرانس و کلاس آموزشی برای آماده کردن هزاران طلبه و نیروی تازه نفس برای مقابله با تفکر بهائی، نشان از جبهه گیری خاص متولیان امور دارد. در اینجا نمی خواهیم به تحلیل محتوا و بررسی علل این لشگر کشی همه جانبه بپردازیم، ولی اصرار و ابرام آقای خسرو شاهی در انتشار جعلیات صبحی ( که حتی در نظر بعضی از مخالفین آئین بهائی نیز بی اعتبار است) با وجود مقالات متعدد و مقنعی که در این باب نگاشته شده(2)، سبب حیرت اهل اطلاع و صاحبان انصاف می گردد.

اما باید به ایشان حق داد. دو عامل مهم، شخصیت معروفی مانند آقای خسرو شاهی را به این ورطه سوق داده : اولین عامل آنست که عبدالبهاء، تاثیر گذارترین شخصیت ایرانی در سده معاصر است که نتایج افکار و اندیشه هایش نه تنها از مرزهای ایران فراتر رفته و در سطح وسیعی از جوامع اسلامی نفوذ نموده است ، بلکه امروزه میلیونها نفر از سراسر نقاط جهان و طیف وسیعی از فرهنگها و اقوام مختلف او را می ستایند و خرد و دانایی اش را ستایش می کنند(3) . کافیست به فهرست طولانی متفکرین و دانشمندان شرقی و غربی که با عبدالبهاء ملاقات کرده و یا مکاتبه داشته اند و وی را ستوده اند نظری بیافکنیم. چهره های مشهوری که طیف وسیعی از هنرمندان و متفکرین و دانشمندان را در بر می گیرند : از توماس ادیسون و لئو تولستوی گرفته تا نوفل افندی طرابلسی و شیخ محمّد عبده از علمای الازهر مصر، از جبران خلیل جبران نویسنده و شاعر معروف گرفته تا پروفسور هربرت میلر و پروفسور توماس كلی چاین دارای دكترای الهیّات در دانشگاه آكسفورد. وجود چنین حقیقتی تاریخی البته بطلان بسیاری از خرافاتی را که به نام دین مورد قبول امثال آقای خسرو شاهی واقع شده آشکار می سازد و ایشان احساس خطر شدید می کنند . عامل دومی که آقای خسروشاهی به نحو وسواس گونه ای به کتاب پوسیده خاطرات صبحی چنگ زده اند آنست که عملا دست آویز دیگری برای مقابله با شخصیت نافذ و محبوب عبدالبهاء نمی یابند . فقر منابع تحقیقی آنچنان گریبان ردیه نویسانی امثال جناب خسرو شاهی را گرفته است که ناچارند به هر تخته پاره پوسیده ای چنگ زده و سعی کنند برای خواننده بی اطلاع و یا کم اطلاع وانمود سازند که این کتابها از اعتبار و ارزش والایی برخوردارند.

در خصوص بی اعتباری کتابهای صبحی به اندازه کافی نگاشته شده است و هر محقق بی طرفی می تواند به مقالاتی که در زیر نویس این مقاله است (2مکرر) مراجعه کند و از پاسخهائی که بهائیان به آن داده اند مطلع شود . با آقای خسرو شاهی نیز کاری نداریم و برایشان دعا نموده و بخدا واگذارشان می کنیم زیرا ایشان راه دیگری برای خود باقی نگذاشته اند مگر آنکه در مقابل این شخصیت عظیم تاریخی راه لجاج و عناد برگزینند و امیدوار باشند که به مدد سانسور سهمگین حکومت اسلامی ، مردم ایران چند صباحی بیشتر از شناختن عبدالبهاء محروم گردند. در این نوشتار روی سخن ما با امثال آقای خسرو شاهی نیست بلکه از محقق بی طرف و ایرانی شریف و جستجوگر دعوت می کنیم که در مورد عبدالبهاء بیشتر بداند و تحقیق خود را منحصر در کتاب غرض ورزانه آقای صبحی نکند و در نهایت شجاعانه به پا خیزد و پرده فریب بزرگ تاریخی را که در طول بیش از یک قرن و نیم بر افکار ایرانیان نگون بخت کشیده شده است پاره کند.

برای هر محقق جستجو گر بدیهی است که جستجوی خود در مورد یک موضوع را محدود به خواندن یک کتاب نکند . محقق فارسی زبانی که می خواهد در مورد شخصیت عبدالبهاء بیشتر بداند در درجه اول باید با افکار و آراء وی آشنا گردد. یکی از بهترین منابع برای آشنائی با افکار عبدالبهاء مجموعه خطابات و سخنرانی های وی می باشد که اکثری از آنها در هنگام سفرهای سه ساله وی در اروپا و آمریکا در دانشگاهها و مدارس و معاهد و کنفرانسها و مساجد و کلیساها و کنیسه ها و منازل نفوس مهمه ایراد شده است . این سخنرانی ها را می توان در سه مجلد خطابات عبدالبهاء(4) مطالعه نمود و نیز با مراجعه به کتاب بدایع الآثار در دو جلد بر شرح وقایع این سفرهای تاریخی که در تعیین کننده ترین ادوار تاریخ بشری در اروپا و آمریکا صورت پذیرفته، مطلع شد. علاوه بر این در کتب و یادداشتها و خاطرات نفوس محققی مانند تقی زاده که در آن زمان در اروپا سکونت داشتند می توان اشاراتی به حضور این شخصیت یافت و شرحهائی خواندنی از ملاقات ایشان با دیگر شخصیتهای غربی را مطالعه نمود.

یکی دیگر از منابعی که می تواند محقق جستجو گر را با افکار و آراء این شخصیت محبوب آشنا سازد رسالات و مکتوبات وی می باشد . دو رساله وی که با عناوین رساله مدنیه و رساله سیاسیه نگاشته شده و با همین عناوین بارها منتشر گردیده و نیز به زبانهای متعدد ترجمه شده است از مهمترین منابعی است که محقق بی طرف باید حتما مطالعه نماید. همچنین مجموعه مکاتبات عبدالبهاء که تاکنون هشت جلد از آن منتشر شده است می تواند منبع خوبی برای آشنائی با افکار و تفکرات وی باشد. در این مجموعه ها محقق جستجو گر با نامه ای خطاب به انجمن صلح لاهه ، نامه ای در پاسخ به سوالات متفکر و فیلسوف معروف پروفسور اگوست فورال و مجموعه فرامین تبلیغی خطاب به بهائیان امریکا و هزاران نامه و مکتوب دیگر روبرو خواهد شد و زوایای بسیاری از امور بر وی آشکار خواهد گردید.

از دیگر منابع بسیار مهم در شناخت افکار این شخصیت یگانه ایرانی در سده نوزدهم و بیستم ، مجموعه مفاوضات ( یا گفتگوها بر سر سفره نهار) می باشد که به همت بانو لورا کلیفورد بارنی جمع آوری و منتشر شده است. این بانوی انگلیسی که از جمله شیفتگان تفکر عبدالبهاء بود، در زمانی که هنوز عبدالبهاء بعنوان زندانی تحت نظر حکومت عثمانی بوده است ، اجازه می یابد تا مدتی در شهرهای حیفا و عکا اقامت نموده و به کرات در هنگام صرف نهار بر سفره عبدالبهاء حاضر شود و به کمک مترجم سوالات بسیاری را در زمینه های علمی و فلسفی و تاریخی و اعتقادی از وی جویا شود. مجموعه این پرسشها و پاسخها کتاب گرانقدر و پر ارزش مفاوضات می باشد که به زبانهای متعددی ترجمه و منتشر گشته و در نزد ارباب تحقیق از جایگاه والائی برخوردار است.

همچنین مجموعه مناجاتهای عبدالبهاء که صرف نظر از جنبه اعتقادی پیروان وی ، گنجینه ای از مباحث عالی عرفانی و اخلاقی و اجتماعی است نباید مورد غفلت محقق جستجوگر قرار گیرد . در تاریخ هفت هزارساله مکتوب بشر به سختی می توان اثری حاوی مناجات و دعا یافت که بتواند از حیث وسعت و شمول بر جمیع ابعاد وجود انسانی با مجموعه مناجاتهای عبدالبهاء برابری نماید. علاوه بر مفاهیم عالیه و احساسات متعالی روحانی و بشر دوستانه که در این مناجاتها به آن اشاره رفته است ، سبکهای ادبی منحصر بفرد و شگفت انگیز ، چه در مناجاتهای فارسی و چه در مناجاتهای عربی ، موجب شیفتگی ادب دوستان و ادب پروران فارس و عرب شده است.

محقق جستجو گر برای شناخت عبدالبهاء می تواند و باید به شهادت و گواهی افراد غیر بهائی نیز مراجعه نماید.سکونت عبدالبهاء در فلسطین و حضور موثر و مداوم وی در شهرهای عکا و حیفا در دوران حبس و تبعید و پس از آن ، خاطره ای بجا ماندنی از این شخصیت مهربان و دوست داشتنی در اذهان عرب و عجم و یهود و مسیحی و مسلمان بجا گذاشته است . در هنگام وفات وی و در مراسم تشییع و خاکسپاری ، گروه کثیری از اهالی این سرزمین بر مزار وی حاضر شده اند و نمایندگان ملل مسلمان و یهودی و مسیحی و علما و دانشمندان و شعرا در مدح و ثنای وی به ایراد سخنرانی و سرودن اشعار پرداختند. مجموعه این سخنرانیها منتشر شده است و محقق جستجو گر بدون بررسی دقیق آنها از یکی از منابع مهم برای شناخت عبدالبهاء محروم خواهد ماند .

برای اطلاع از تاریخچه زندگی عبدالبهاء ، محقق کوشا نیاز به مطالعه منابع متعدد دارد. کتاب حیات حضرت عبدالبهاء اثر محمد علی فیضی یکی از این منابع بسیار مفید است. در عین حال نمی توان از مجموعه خاطرات دکتر یونس خان افروخته با عنوان خاطرات نه ساله و نیز مجموعه خاطرات میرزا حبیب الله خان موید با عنوان خاطرات حبیب غفلت نمود. همچنین در اکثر کتب تاریخی بهائی می توان به اشارات متعددی از تاثیر این شخصیت پر نفوذ برخورد کرد. مجموعه گرانقدری از این خاطرات و اشارات نیز توسط هوشنگ محمودی در دو جلد با عنوان خاطراتی از حضرت عبدالبهاء طبع و منتشر گشته است. از منابع غیر ایرانی نیز می توان به کتاب Portals to freedom اشاره نمود که توسط یک کشیش مسیحی به نام هوارد کلبی آیواز نگاشته شده و توسط ابولقاسم فیضی به فارسی ترجمه و با عنوان درگه دوست منتشر گشته است.

آنچه ذکر شد شاید حق مطلب را در مورد تاثیرات عمیق شخصیت عبدالبهاء در ایران و جهان ادا ننماید ، اما می تواند محرکی باشد برای نفوسی که می خواهند در مورد عبدالبهاء بیشتر بدانند. محققان، تاثیرات عبدالبهاء در جامعه ایرانی را با مشاهده جامعه ی پویا و بالنده بهائیان ایران می بیند که با وجود سرکوب و آزار سیستماتیک دولتی، با شادی و نشاط به رشد مادی و معنوی خود ادامه داده و بعنوان عضوی فعال نقش خود را در کشور ایران ایفا می کنند. محقق نکته بین تلاش فزاینده مخالفان عبدالبهاء در مبارزه فکری و فرهنگی با وی را نیز از نظر دور نمی دارد و انتشار هزاران مقاله و رساله و اخبار کذب و دروغ در سالهای اخیر و نیز برگزاری دهها سمینار و تربیت هزاران طلبه و مبلغ در جهت مبارزه فرهنگی و علمی با افکار عبدالبهاء در چند ماهه اخیر را نشانی از پویایی و حیات تفکر عبدالبهاء خواهد دانست . همین تلاش بی وقفه آقای خسرو شاهی در کشور ایران که با وجود همه سانسور و سرکوب بهائیان ، هنوز از نشر افکار عبدالبهاء بیم و هراس دارد و دست به دامن اوراق صبحی و آواره و نیکو شده ، حکایت از عظمت شخصیت و نفوذ آراء عبدالبهاء دارد. محققین منصف و شریف ایرانی را به تحقیق بیشتر در باره عبدالبهاء دعوت می کنیم و برای آقای خسرو شاهی و امثال وی دعا می کنیم شاید دست از لجاج و عناد بردارند و به دست خود مذلت و حقارت ابدی را برای خویش نخرند.

منابع:
(1) مركز اسناد انقلاب اسلامي منتشر كرد خاطرات زندگی صبحی و تاریخ بابیگری و بهائیگری //www.tebyan.net/index.aspx?pid=92425
//www.ketabnews.com/detail-13934-fa-1.html
(2) بعنوان نمونه نگاه کنید به مقالات ذیل :
ایرنا به هالوین می رود
//www.noghtenazar101.info/node/633
روش اهل بها در تاریخ نویسی در حال و استقبال نگارش دکتر علیمراد داوودی ناشر موسسه ملی مطبوعات امری ازتاریخ نویسی تا داستان پردازی محیط یا محاط
؟ //www.velvelehdarshahr89.info/content/view/85/30/
صبحی و آواره، طناب های پوسیدۀ ردّیّه نویسان قبل و پس از انقلاب //www.velvelehdarshahr89.info/content/view/120/30
(3) تنها فهرستی از این اسامی عبارتند از :
توماس ادیسون، لئو تولستوی، نوفل افندی طرابلسی، شیخ محمّد عبده از علمای الازهر مصر، جبران خلیل جبران، عبدالرّزاق الحسنی نویسنده عرب و مؤلّف كتاب اَلبابیونَ وَ البَهائیّونَ فی حاضِرِ هِم وَ ماضیهِم، اقبال لاهوری، مهاتما گاندی، چیكائوفو جیساوا، عضو دبیرخانه جامعه ملل متّفق و رئیس بخش علوم سیاسی بین المللی دانشگاه سلطنتی كی یو شو، ادوارد بنش و مازاریك، دو رؤسای اسبق جمهوری چكسلواكی، مادام ایزابل گرنژواسكی، هلن كلر، ماركوس باخ نویسنده امریكایی و دكتر در الهیّات و استاد دانشگاه آیوا، ادوارد مونته شرق شناس و تاریخ نویس فرانسوی در دانشگاه سوربن و استاد تاریخ مقایسه ادیان، دیونی سیوس اس دیواریس سردبیر آتنی، پروفسور هربرت میلر، پروفسور توماس كلی چاین دارای دكترای الهیّات در دانشگاه آكسفورد و عضو فرهنگستان انگلستان، چارلز بودوین در كتاب مطالعات معاصر، آرنولدتوین بی، پروفسور آرمینیوس وامبری استاد ماهر در اكثر زبانهای شرقی فارسی، عربی، تركی، پروفسور بنیامین جوت استاد دانشگاه آكسفورد و مترجم آثار افلاطون، استاد ناصرالدین صاحب زمانی، استادمحمّدمعین، آدمیرا ل پیری کا شف آمریكایی قطب شمال، الكساندر گراهام بل، دیوید استار جردن رئیس وقت داشگاه استانفورد كالیفورنیا، وارن واگاراستاد جامعه شناسی، اروین لازلو، هنری برگسون فرانسوی، نلسون ماندلا، كوفی عنان ودیگر رؤسای اسبق سازمان ملل، آیت الله خمینی، مهندس بازرگان،... و بسیاری از شخصیّت های قدیم و جدید دیگر.
برای دیدن بعضی منابع و مآخذ دربارۀ این موارد رجوع شود به: سایت های نیو نگاه و نقطه نظر و... ؛ وكتب قرن انوار؛ عقاید بعضی دانشمندان جهان دربارۀ دیانت بهائی؛ ایران زادگاه آیین بهائی؛ صحیفۀ نور، جلد1؛ نقد وبررسی جنبش اسلامی معاصر، نوگرائی دینی، گفتگوی حسن یوسفی اشكوری با بازرگان، یزدی، سروش، جعفری، شبستری، توسّلی، پیمان، میثمی، سحابی،حجتّی كرمانی، موسوی بجنوردی، نشرقصیده، چاپ دوم 1378، ص 28؛..
(4) برای یافتن این کتب و کتبی که بعد از این اشاره می شود می توانید از طریق اینترنت به سایت ذیل مراجعه فرمائید :
//reference.persian-bahai34.info
//reference.bahai.org